* هه‌وه‌توو *
قوتابخانه‌ی عه‌تائوڵڵا ئه‌مینی که‌سنه‌زان هه‌وه‌توو
* هه‌وه‌توو *
قوتابخانه‌ی عه‌تائوڵڵا ئه‌مینی که‌سنه‌زان هه‌وه‌توو
کارگاه ضمن خدمت 24 ساعته‌ی دانش افزایی "ادبیات کردی" برای دبیران ادبیات متوسطه‌ی اول و دوم
کارگاه ضمن خدمت 24 ساعته‌ی دانش افزایی "ادبیات کردی" برای دبیران ادبیات متوسطه‌ی اول و دوم
برای دیدن عکس با وضوح بیشتر آنرا در سیستم خود ذخیره کنید.
کتێبی "زمان و وێژەی کوردی" لە قوتابخانەکانی ناوەندیی دیواندەرە لە پۆلەکانی حەوتەم، هەشتەم و نۆیەم بە فەرمی دەوترێتەوە
کتێبی "زمان و وێژەی کوردی" لە قوتابخانەکانی ناوەندیی دیواندەرە لە پۆلەکانی حەوتەم، هەشتەم و نۆیەم بە فەرمی دەوترێتەوە
( کتاب " زبان و ادبیات کردی" در مدارس راهنمایی دیواندره در پایه‌های هفتم، هشتم و نهم به شیوه‌ی رسمی تدریس میشود)
به‌شێک له پێشەکیی کتێبەکە
زۆر له‌مێژ بوو که‌ڵکه‌ڵه و بیرۆکه‌ی داڕشتنی گه‌ڵاڵه‌ی کتێبێکی ڕێکو‌پێکی وانه‌ی کوردی بۆ قوتابییان له مێشک و زه‌ینماندا ئۆقره‌ی لێ بڕیبووین. ئه‌م مه‌راقه له‌دڵماندا بوبووه گرێ‌کوێره‌یه‌ک. هەردەم به‌تاسه و ئاواتی ئه‌وه‌وه بووین و خۆزگه‌مان ده‌خواست بریا منداڵانی هه‌ژاری کورد له‌پاڵ کتێبی ئه‌ده‌بییاتی فارسییه‌که‌یاندا لانیکه‌م نامیلکه‌یه‌کیش هه‌بوایه، که بیانتوانیبایه له‌گه‌ڵ گۆشه‌یه‌ک له‌ده‌ریای بێ‌بنی زمانی کوردی و ئاسمانی پڕئه‌ستێره‌ی ئه‌ده‌بی کوردییشدا ئاشنا بایه‌ن. بۆیه هه‌ر له ساڵانی ده‌سپێکی مامۆستایه‌تیمانه‌وه به ئه‌رکی سه‌رشانی خۆمان ده‌زانی قوتابییه‌کانمان ببه‌ینه نێو گوڵجاڕی ئەدەب و زمانی کوردییه‌وه.
له ڕه‌شه‌مه‌ی ساڵی 1393ی هه‌تاویدا جه دمای بیستنی چاپ بوونی کتێبی "وانه‌ی کوردی" له لایه‌ن دایره‌ی په‌روه‌رده‌ی سه‌قز و به هاوکاری لیژنەی ئه‌ده‌بییاتی قۆناغی ناوه‌ندیی و قوتابخانه‌ی سه‌لاحه‌ددینی ئه‌ییووبی ئه‌و شاره‌وه به شێوه‌یه‌کی فه‌رمی؛ گه‌زگه‌ز باڵامان کرد و گه‌شاینه‌وه و دڵ و چه‌مانمان ڕوون بووه‌وه. ئۆخژنێکمان به دڵدا هات، چونکه به ڕاستی ئه‌م هه‌واڵه بۆ مە گه‌یشتن به بستووی به‌شێکی هه‌ره بچووک له ئاواته له مێژینه‌که‌مان بوو. پاش مانگێک، له جڤاتی مامۆستایانی وانه‌ی فارسی قۆناغی ناوه‌ندیی دیوانده‌ره، گه‌ڵاڵه‌ی نووسینی وه‌ها کتێبێکمان هێنا ئاراوه، که پێشوازییه‌کی باشی لەلایەن هاوکارانەوە لێکرا.
ئەم کتێبەی لەبەر دەستتان دایە شەش وانەی هەڵبژێردراوه کە بە مەبەستی پڕ کردنەوەی وانە ئازادەکانی کتێبە فارسییەکانی ئەم قۆناغە ئامادە کراوە.
جا له‌مه‌ڕ کتێبه‌کەوه؛ کتێبەکە له 126 لاپه‌ڕه و لە دوو بەش پێکهاتووە: بەشی ڕێنووس و بەشی وێژە. نێواخنی ده‌قه سه‌ره‌کییه‌کانی بەشی وێژە، بریتیه له هه‌ڵبه‌ست و په‌خشان و ڕازه ئه‌ده‌بییه‌کان. بە چاکمان زانی بەشی ڕێنووس لە نامیلکەیەکی جیاوازدا کە بەشی سەرەتای ئەم کتێبەیە جیا کەینەوە؛ کە دەبێ مامۆستایان سەرەتا ئەو نامیلکەیە(بەشی ڕێنووس) کە چەند وانەیەکی ڕێنووسی لەخۆ گرتووە بە قوتابییان بڵێنەوە و پاشان بێنە سەر گوتنەوەی وانەکانی بەشی دووەمی ئەم کتێبە(بەشی وێژە). له ته‌نیشت ئه‌م چه‌ند بابه‌ته‌دا پرسیار و ڕاهێنان و خۆتاقیکردنەوەکان بۆ باش تێگه‌یشتنی فێرخوازان له ده‌قه سه‌ره‌کییه‌کان به‌نرخ و کارێکی گونجاوه، که پێویسته مامۆستایانی ده‌لال لەپاڵ گرنگی‌دان بە بەشەکانی دیکە زۆر بایه‌خ و گرنگیی به پرسیار و ڕاهێنانه‌کانیش بده‌ن و خێرا به سه‌ریاندا ڕانه‌بوورن و قوتابییان بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی تۆژینه‌وه‌کانی نێو پرسیاره‌کان به‌تایبه‌ت په‌یام و ئامانجه به‌رزه مرۆڤی و ئه‌خلاقییه‌کانی نێو ده‌قه‌کان به شێوه‌یه‌کی مه‌یدانی هان بدرێن. مامۆستاکه ده‌توانێ له به‌رسڤ دانه‌وه‌ی هه‌ندێکیاندا ڕێنوێن و ئاریکاری قوتابییان بێت.
هه‌روه‌ها جه دلێ هه‌ر وانه‌یه‌کدا ئاوڕێکمان له به‌شێکی ئه‌ده‌بی زاره‌کیش داوه‌ته‌وه و به هێنانی چه‌ند په‌ندی پێشینیان و مه‌ته‌ڵی کوردی ئه‌و که‌لێنه‌مان پڕ کردۆته‌وه، و کتێبه‌که‌مان خه‌مڵاندووه، چونکه ده‌زانین ئه‌ده‌بی فۆلکلۆر سه‌رچاوه‌ی ئه‌ده‌بی نووسراوه و ئه‌ده‌بی کوردییش له‌م بواره‌دا زۆر به‌پێز و ده‌وڵه‌مه‌نده.
پێویسته بێژین شرۆڤه و شه‌رحی به‌شی ڕێنووس و ڕازه ئه‌ده‌بییه‌کان به زمانی فارسییه، چونکه قوتابیان هه‌ر له قۆناغی سه‌ره‌تایی خوێندنه‌وه به فارسی خوێندوویانه و به فارسی گۆش کراون! بۆیه پێمان وایه به هۆی زانستی و ته‌کنیکی بوونی ئه‌م سێ به‌شه‌وه شرۆڤه‌یان به زمانی فارسی له باشتر فامکردنیان له ڕێنووس و ڕازه ئه‌ده‌بییه‌کان یارمه‌تییان ده‌دات. به‌ڵام بۆ ڕاهێنان له خوێندنه‌وه‌ی ڕەوان و پاراوی کوردیدا، شێعر و په‌خشانه‌کان بەسوود و یارمه‌تیده‌رن.
هه‌وڵ دراوه زمان و ڕێنووسی ده‌قه‌کانیش به‌پێی یاسای په‌سه‌ند کراوی ئاکادێمیای زمانی کوردی و به ڕێنووس و زمانی یه‌کگرتوو و پێوه‌ر بن. زۆر تکایە، سه‌یدایانی ده‌لال سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که ده‌بێ تا ڕاده‌یه‌ک شاره‌زای ڕێنووس و زمان و ئه‌ده‌بی کوردی بن و ئاگاداری خوێندنه‌وه و بێژه کردنی بێ‌هه‌ڵه و گرێ‌وگۆڵی ده‌قی وانه‌کان بن و جه‌ختی له‌سه‌ر بکه‌نەوە و قوتابییانیش ئاگاداری خوێندنه‌وه‌ی دروستی ده‌قه‌کان بکه‌ن، ده‌بێ به وه‌ها شێوازێکی دڵاوا و شیرین و گه‌رم‌وگوڕیشه‌وه نێواخنی وانه‌کان به قوتابییان بڵێنه‌وه که دوایی له دڵیاندا ببێته هۆی دروستبوونی هه‌ستی نیشتمانپه‌روه‌ریی و هۆگریی و چاندنی چرۆی خۆشه‌ویستیی له‌به‌ر‌انبه‌ر زمان و ئه‌ده‌ب و چاندی نه‌ته‌وه‌که‌ماندا.
چونکە ئێمە وەکوو مامۆستایەک دەبێ بڕوایەکی پتەومان بەمە بێت کە خوێندنگە دەبێ هەوڵ بدات: هەموو فێرخوازێک ئاوات و ئارەزووی فێربوونی لەلا گەشە بکات و فێری بکات کە زمانەکەی لا زەنگین و ڕەنگین بێت و نرخی زمانەکەی خۆی لەنێو زماناندا بزانێت.
تکامان له ئازیزانی مامۆستا ئه‌وه‌یه که گرنگییه‌کی زۆر به به‌شی ڕێنووس بده‌ن و له‌سه‌ر وانە ڕێنوسییەکان تۆزێ زیاتر بوه‌ستن و دڵسۆزانە خۆیان ماندوو بکەن و له‌سه‌رخۆ و بە ڕاهێنانی زیاتر یه‌که‌یه‌که قوتابییان له‌گه‌ڵ نووسین و بێژه‌کردنی پیته کوردییه‌کاندا ڕابێنن.
ئێمە دڵنیاین پاش لانیکه‌م یەک دوو مانگێک فێرخواز له خوێندنه‌وه‌و نووسینی کوردیدا هیچ گرفتێکی نامێنێ و به‌جوانی ده‌قه ساکاره‌کانی کتێبه‌که چ په‌خشانه‌کان و چ شێعره‌کان ده‌خوێنێته‌وه و فامیان ده‌کات. به‌ڵام دیسان بۆ مه‌شق و ڕاهێنانێکی زیاتر، به چاودێریی مامۆستاکه، قوتابی ده‌توانێ به دووباره نووسینه‌وه‌ی بێ‌هه‌ڵه له ڕووی ده‌قه‌کان به‌تایبه‌ت په‌خشانه‌کان خۆی به‌هێزتر بکات.
جا هێڤیدارین ئه‌م په‌ڕتووکه که به دوور له هه‌ر جۆره ده‌مارگرژی و ناوچه‌گه‌رییه‌ک ئاماده کراوه و به‌رهه‌می هوونی دڵ و چقاس هه‌وڵ و ته‌قه‌لای بێوچانی ساڵه‌هایه، ببێته ڕۆچنه‌یه‌ک بۆ داهاتوو و ئاشنا بوونی خۆرت و زاڕۆیانی کورد له‌گه‌ڵ به‌شێک له خه‌رمانی به‌رینی زمان و ئه‌ده‌به‌که‌یان، ئه‌مه وه‌کوو کورد گوته‌نی: "دیاری شوان ئاڵه‌کۆکه" ئێمەش به قه‌ده‌ر توانای خۆمان له بێستانی زمان و وێژه‌ی کوردیمان ڕنیوه و به شێوه‌ی چه‌ند وانه‌یه‌ک خستوومانە‌ته نێو دووتوێی ئه‌م کتێبه‌وه.
بێگومان ده‌زانین ئه‌م کاره بێ‌که‌م‌وکووڕی نییه، هێڤیدارین سه‌یدایان و کوردیزانانی شاره‌زا نه‌ک به تێخی بوغز، به‌ڵکوو به خامه‌ی ڕه‌نگین و خشڵی سه‌رنج و پێشنیاره‌کانی خۆیان بیڕازێتنه‌وه و هه‌ڵه‌کانمان بۆ باشتر کردنی له داهاتوودا بۆ راست که‌نه‌وه و که‌لێنه‌کانمان بۆ پڕ که‌نه‌وه.
ده‌ست و چاوی هه‌موو ئه‌و ئازیز و مامۆستایانه ماچ ده‌که‌ین که هاندەر و خه‌مخۆری زمان و ئه‌ده‌ب و چاندی گه‌له‌که‌یانن و خۆیان لەبەرانبەر نیشتمان و زمان و ئەدەبی کوردیدا بە بەرپرس دەزانن. هیوادارین له زووترین کاتدا بتوانین له سێ‌دییه‌کی ده‌نگییدا و به شێوه‌ی MP3 هه‌موو شێعر و په‌خشانه‌کانی کتێبه‌که، بۆ ئاسانکاریی زیاتری فێرخوازان تۆمار و بڵاو بکه‌ینه‌وه. جا با پێکه‌وه بڵێین:
دڵێکمان پێ بده ده‌ریای ئه‌وین بێ به‌رین بێ، بێ‌به‌رین بێ، ئاگرین بێ
دڵێ بێ، خوێن نه‌بێ، دڵ بێ له سینه دڵێ بێ‌ژه‌نگ و گه‌رد و بوغز و کینه
له‌تیف سوڵتانی، ڕەشید کەریمی
Rashid.divan1347@gmail.com
ڕیبەندانی2715ی کوردی
(1394ی هه‌تاوی)(2015ی زایینی)
فرهنگ فارسی - کردی ( جلد اول ) - آ تا ث
فرهنگ فارسی - کردی ( جلد اول ) - آ تا ث
http://ketabnak.com/merger.php?dlid=72200
گڵێنەم هەر لە ناو کڵدایە
وتەی من قەت نەبوو بەجوانیی دەرچێ
گڵێنەم هەر لە ناو کڵدایە دەشکێ
ئەوەندەم داخ لە دڵدایە، وتارم،
لە دڵ تا دێتە سەرزارم، دەسووتێ.
هێدی
نقدی بر گفتەهای دکتر جلال الدین کزازی در مورد زبان مردم کرماشان
نقدی بر گفتەهای دکتر جلال الدین کزازی در مورد زبان مردم کرماشان /مصطفی بیگی
در خرداد ماە سال 1380 و در مقدمە کتاب شعر گەلاریژان؛ اثر آقای علی لیمویی؛ آقای دکتر میرجلال الدین کزازی در مقدمەای؛ اهالی کرماشان را بە دو گروە اصیل و شهری و همچنین روستازادە و دەنشین تقسیم میکند و موکدا میگوید کە: ” زبان پارسی در کرمانشاە؛ سابقەی بسیار کهن و دیرینەای دارد؛ از اینرو مردم اصیل شهر فارس هستند و کوردها فقط دردە و روستاها زندگی میکنند و زبان کوردی فقط در آنجا رواج دارد.” حقیر ضمن تمام احترامی کە برای جناب دکتر کزازی قایل هستم ؛ اما بازنشر این جملات ایشان ؛ در شبکەهای مجازی؛ از سوی افرادی کە صرفا دغدغەی حفظ و اشاعەی فرهنگ و زبان کوردی را دارند؛ اینجانب را بر آن داشت کە در این رابطە یادداشتی هر چند کوتاە بنگارم ؛ تا هم با آن عزیزانی کە آن دغدغەی پاک صرفا فرهنگی را دارند همراهی کردە باشم و هم از ایجاد تنش و تندرویهایی کە بعضا در مقابلە با این اظهارات پیش میاید ؛ بە سهم خود جلوگیری کنم؛ از سویی دیگر نیز در رابطە با سخنان جناب دکتر ؛ کە بە نظر بندەی حقیر فقیر سراپاتقصیر؛ قابلیت نقد از زوایایی متفاوت را دارد؛ نظر شخصی مبتنی بر درک و یافتەهای خویش را بیان کنم ؛ گو اینکە هم شان علمی ایشان در بسیاری موارد از من بالاتر باشد و همچنین دریافتهایم خالی از نقص نباشد ؛ ولیکن بفرمودەی حضرت مولانا: آب دریا را اگر نتوان کشید؛ هم بە قدر تشنگی باید چشید . پیشاپیش از محضر جناب دکتر و خیل مشتاقان درگاهش کە اندک هم نمی باشند پوزش می طلبم؛ علی الخصوص کە سواد پارسی این حقیر از مکتب اساتیدی کسب گردیدە کە برخلاف جناب دکتر؛ تعدد استفادە از کلمات عربی و ادبیات قرآنی را بر واژگان نامانوس و دشخوار پارسی کە ایشان ید طول بیضایی در یافتن و دریافتن و بە کار گماردن آنها را دارند کە بسی والاتر از فهم کمینەای چون من است؛ می باشد. از آنجایی کە سخن گفتن دربارەی تاریخچەی کرمانشاە و واژەی کرمانشاە کاری بس تخصصی است کە اگر چە بە کارمان می آید؛ اما در حیطه تخصصی باستانشناسان و زبانشناسان می باشد و نە ادبا و شعرا؛ و همگی متفق القول بر کورد بودن کرماشان تاکید کردە و انبوە آنان در قفسەهای کتابخانەها بە وفور موجودند؛ فلذا بە موارد دم دستی رجوع کردە؛ کە معمولا از دید فراخ نگر اساتید گرامی مغفول می ماند ولی چونان رودخانەای زلال در بستر زندگی اجتماعی مردم کرماشان جاری و ساری و غیرقابل انکار است. واقعیت امر این است کە کرماشان هم همانند همەی کلانشهرها و حتی مراکز شهری مهم جهان؛ دچار پروسەی ناگزیر همسان سازی فرهنگی دنیای مدرن شدە کە متاسفانە آیتم زبان مادری بە عنوان مشخصترین آیتم؛ دچار بیشترین تغییرات می شود. و این مهم در همە پدیدەهای اجتماعی تکرار میشود؛ وجهەی خشن و ویرانگر دنیای مدرن کە با شعور ماشینی خود؛ ابایی از لە کردن و اضمحلال تمامی وجهەهای انسانی و دیرپای جامعەی موجود را در جهت بسترسازی پذیرش این موضوع ندارد. این طبیعت خشن مطابق یک معاهدەی نانوشتەی دیرینە؛ طرح و برنامەریزی و اجرایش بە عهدەی جامعەی مردهاست کە اگر چە تظاهر بە تغییر بنیانهای مردسالارانەاش میکند ولیکن واقعیت امر این است کە این قانون نانوشتە؛ دستکم بە دلیل کثرت حضور مردان؛ حالا حالاها از سر جامعە دست برنخواهد داشت. طبیعی است کە زاییدە تعصبات پیدا و پنهان مردانەای کە بە تکنولوژی مرگبار ماشینی نیز مسلح باشد؛ ابرانسانی ماشینی است کە بویی از درک احساسات مادرانە نداشتە و از طعم خوش لالاییها و بوسەها و آغوشها و تعلیمات فرهنگی و زبانی مادرانە بی بهرە بودە؛ و وی نیز ترسی از فضایی تهی از این عواطف انسانی کە هزاران سال سینە بە سینەی مادران منتقل و در نهاد فرزندان دختر و پسر ؛ بە ودیعە گذاشته شدە؛ندارد. و پر واضح است کە او اولین قربانیانش را از بی دفاعترین شهروندان میگیرد:
مادران و کودکان و نوجوانان
و در بی دفاعترین فضای شهری:
فضای فرهنگی ذهنی و زبانی
و اینگونە است کە هر انسان بە جای اینکە یک شهروند با هویت شخصی و حریم خصوصی خود باشد؛ ناخودآگاە بە یک واحد از کلیت کلانشهر تبدیل میشود.و بدین سان است کە در جامعەی ماشین زدەی مردسالار؛ مادر و زن و کودک و بە تبع آن؛ زبان مادری؛ بە عنوان هویت اولیە جامعە؛ بە ویژە اقشار بی دفاع جامعە؛ در این فضا قربانیان اصلیند.و در فضا است کە همە چیز کانالیزە میشود؛ حتی فضای ذهنی تک تک افراد شهر کە حالا بە آحاد شهر تغییر هویت دادەاند. ناگفتە عیان است کە در چنین فضایی دیگر نمیتوان انتظار داشت کە هر فرد راە خود را پیدا کند و دیگر حتی از آن سنت حسنەای کە راههای رسیدن بە خدا را بە تعداد افراد جامعە میدانست؛ نیز خبری نخواهد بود و آن همە تجارب ارزشمند؛ یک شبە در گردباد تکنولوژی و روابط جدید پدیدآمدە از آن بە باد فنا خواهد رفت. واقعیت این است کە از دهە سی یا حداکثر چهل این روند در اغلب کلانشهرهای ایران؛ بە عنوان یکی از اولویتهای نخستین رژیم پهلوی قرار گرفت. مبنایی کە توسط دستگاە فرماسونری و نیز روشنفکران دربار پهلوی اول همچون دکتر محمدعلی فروغی بنیان نهادە شد و در زمان پهلوی اول بە ویژە در دهە پنجاە از رونق بیشتری برخوردار شد و بە عنوان یک میراث شوم ذهنی در دایراەای وسیع در اذهان همەی ما ایرانیان باقی ماند. وسعتی کە اگر نقطەی سرآغاز آن را احساسات پاک ایران دوستانە و مبناهای علاقە بە ایران باستان و ادبیات کلاسیک پارسی با همەی شکوە و وجوە شورانگیز و فخیم آن بدانیم ؛ نقطەی انجام آن را می بایست پانفارسیسم و یا با رنگ و لعابی خوش آب و رنگتر؛ پان ایرانیسم بدانیم. طبیعتا این در این دایرە؛ پیدا خواهند شد؛ کسانی کە با غرض این موضوعات را چنان تشدید کنند کە افرادی سادەلوح یا پاکسرشت ولی با اطلاعاتی بە وسعت یک اقیانوس کم عمق؛ سر بر خرابەهای ایران باستان نهادە و از یاد ببرند کە در صورت عدم ورود دین مبین اسلام؛ و بە دلیل نداشتن خون پاک و فرەی ایزدی در نهاد؛ محکوم بە زیستنی الی الابد در دایرە تنگ معیشتی و نظام طبقاتیی میشدند کە بر اساس میل ملوکانەی پادشاهان با فرەی ایزدی کە خود را خدایگان و مردم را در طبقات مختلف بە کفشگرزاده؛ روستازادە؛ دهقانزادە؛…. تقسیم بندی میکردند. و در این سیر و سلوک ناآگاهانە؛ اسلام آوردن را تعریب و منادیان برابری و برادری اسلامی را اعراب جاهلی انگاشتە کە جز شیر شتر و گوشت مارمولک و سوسمار و موش بیابانی چیزی نیاموختە و در این حس برتری جویی کە تحمیقی فریبکارانە بیش نیست؛ فریاد واایرانا و واتمدنا سر بدهد.و اسلام زدایی را بە اشتباە؛ تنها راهکار پیشرفت خود و دست یابی بە عظمت بازیافتەی خود بداند.از آنجایی کە در دنیای واقعی هر عملی را عکس العملی است در مقابل این تندرویها؛ دو دستەبندی شکل بگیرد الف- افراد حامی دین مبین اسلام این افراد در طیفی وسیع جبهەبندی خواهند داشت کە یکی از هزار آنان؛ باستان ستیزی خواهد بود. و مبدا قرار دادن اینکە پیش از اسلام؛ ایران و ایرانی هیچ نبودە و پس از اسلام همە خصایل نیکو بە این سرزمین روی آوردە است.اگر چە این تفکر؛ همانند همەی دیدگاههای تندروانە؛ ارباب جمعی اندک نیز داشتە باشد ولیکن نزج؛و اشاعەی آن بە انازەی همان پانفارسیسم برای ایران اسلامی خطرناک خواهد بود. این تفکر اگر چە ریشە در واقعیتهایی دارد کە باعث پذیرش دین مبین اسلام در ایران دوران ساسانی با نظام مقتدر پادشاهی اش شد؛ اما ادامە آن در فضای موجود محلی از اعراب ندارد و بە اندازەی همەی دیدگاههای تاریخی کە سعی در بازخوانی و نقدو تحلیل تاریخ با امکانات و فهم و شعور امروزین دارند و نە درک فضا و مناسبات تاریخی؛ در جامعە آسیب و چند دستەگی ایجاد میکند. ب-دستەی دیگر افرادی هستند ذیشعور و باسواد و بافرهنگ که دغدغەی حفظ دستاوردهای فرهنگی و زبان مادری خود را دارند کە انشعابی از زبان بەمقول دکتر کزازی؛ پارسی؛ نبودە و نیست.طبیعتا در این طیف نیز ممکن است افرادی پیدا شوند کە در مقابل تندرویهای تندروان پانفارسها وپان ایرانیسمها؛ ولو اینکە آنان حتی مقیم ایران هم نباشند؛ احساس اقلیت کنند و در دامان پان تورکیسم؛ پان عربیسم؛ پان بلوچیسم؛ پان تورکمنیسم ؛ پان لوریسم؛ پان کوردیسم و ….. بیافتند کە همگی همچون؛سمی مهلک برای جامعە مضرند و بە نوبە خود می بایست در زمرەی فرق ظالە؛ قرار گیرند.و همەی احساس تکلیف این حقیر در نگارش این مطلب در این خلاصە شد و نە قصد خودنمایی در عرصە بزرگواری چون دکتر کزازی. هرچند کە بە قول قدما باید پذیرفت کە املای نانوشتە غلط ندارد و نیز؛ افراد بزرگ ؛ اشتباهات بزرگتری را مرتکب میشوند. و جناب دکتر کزازی با منش بزرگوارانەای کە از گفتار ایشان استنباط میشود ؛قطعا اذعان دارند کە وی نیز همانند هر یک از ابنای بشر جایز الخطاست؛ با عرض پوزش؛ دچار اشتباهی گردیدە کە ناخودآگاە؛ آبشخور آن همان فضای ذهنی یا میراث شوم رضاخانی و دم و دستگاە پانفارس اوست. در کنار همەی شواهد تاریخی و فرهنگی کە در کتباخانەها بە وفور مشاهدە میشوند و دال بر کورد بودن هویت کرماشان است؛ شواهد مثال مردمی را برای این موضوع عنوان میکنم.
ادبیات
ادبیات بومی کرماشان شامل ادبیات شفاهی و کلاسیک کرماشان بە طور کامل کوردی است و ادبیاتی سامان یافتە با گویش موسوم بە فارسی کرماشانی شکل نگرفتە و نمی باشد. حتی در ادبیات کلاسیک و شفاهی؛ هرگاە شاعری لازم دیدە کە از ایران و ایرانی دفاع کند ؛ اشعار خود را بە کوردی سرودە است. نمونەی اصلی آن وجود شاهنامە بە زبان کوردی می باشد و هیچ شاهنامەسرای کرماشانی؛ بە فارسی شاهنامە نسرودە و قطعا عزیزانی چون دکتر کزازی و سایرین تایید مینمایند کە شاهنامەهای کوردی؛ همانند شاهنامەی فارسی آثاری فاخرند کە نمتوانند همانند بیتهای کوردی کە فراگیرترین ژانر ادبیات شفاهی کوردی است؛ بە روستایی بودن و بی پرستیژ بودن؛ متهم شوند. از نکات جالب توجە اینکە ادبیات فخیم و مکتوب و کلاسیک سرودە شدە توسط کرماشانیان؛ تا پیش از شامی کرماشانی و پەرتەو و تەمکین؛ همگی بە گویش ادبیات کلاسیک کوردی کە همانا گویش گورانی است بە طور تمام و کمال رعایت شدە و از این حیث کرماشان؛ نە تنها تابعی از مناطق کوردنشین؛ بلکە بە عنوان تنها شهر بزرگ منطقەی غرب کشور؛ پایتخت فرهنگی و زبان و ادبیات کوردی بودە است. در ادبیات شفاهی و تک بیتها و حتی ترانەهای کرماشان نیز بر هویت کوردی این شهر تاکید شدە کە معروفترین آنها تکرار بیت زیر در بسیاری از ترانەهای معروف است
خوەم کرماشانی؛ فارسی نیەزانم وە زوان کوردی قەزات وە گیانم
کە در آن بە هر دو زبان فارسی و کوردی بە صورت جدا جدا اشارە شدە و از سویی دیگر؛ از کوردی بە عنوان یک زبان نام بردە شدە و تاکید شدە کە سرایندە؛ شاعری کورد بودە کە فارسی را حتی در حد بیان مکالمەای سادە؛ و در حد دوستت دارم؛ بلد نیست.دودیگر ترانەی معروف استاد بی بدیل ترانەی کوردی؛ زندە یاد حسن زیرک است کە در ترانەی معروفی بە نام کرماشان؛ با اینکە آن را بە گویش کوردی سورانی خواندە و حتی یک ترانە هم بە گویشهای جنوبی کوردی ندارد ؛ ولیکن تاکید دارد کە:
کرماشان ؛ شاری شیرینم شاری جوان و کوردنشینم
و ایضا بسیاری دیگر از این دست
نامگذاریها
از دیگر موارد نامیدن محصولات محلی با شناسەی کورد بودن آنهاست از جملە بە جای اینکە گفتە شود :ماست محلی؛ کرەی محلی؛ تخم مرغ محلی؛ گوجەی محلی و… برای همەی موارد پسوند کوردی بە کار میرود؛ بە طور مثال: خای کوردی؛ تەماتەی کوردی؛ ماس کوردی و… علاوە بر آن نژاد حیوانات بومی نیز بە عنوان نژاد کورد خطاب میشوند؛ بە عنوان نمونە؛ اسب کورد؛ مرغ کوردی؛ سگ کوردی و …. از قابل اعتناترین دلایل مربوط بە تعیین نام زبان و نژاد هر ملت و قومی؛ اعتراف آنان و در حقیقت نامی است کە خود بر خویش مینهند. همە ساکنین اصیل کرماشان؛ و حتی برخی از مهاجرین نیز از دیرباز و بە استناد نامگذاری و اشارە جهانگردان و تاریخ نویسان داخلی و خارجی؛ خود را کورد نامیدەاند.
نامگذاری محلات شهری نیز از جملە استنادات و شواهد مثال محلی است.
نام محلات قدیمی شهر کرماشان و ارتفاعات و برخی آثار طبیعی بە شرح زیر است . . . .
-ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﯼ ﺣﺎﺿﺮ ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻬﺮﯼ ﻭ ﺩﺷﺖ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﺩﺍﺭﻧﺪ؟ﻣﺎﻧﻨﺪ: ﭼﯿﺎ کەو – ﭼﯿﺎﮔﻮﻻﻥ – ﭼﯿﺎﺳﻮﺭ – ﭼﯿﺎ ﻣﯿﺮﺯﺍ – ﭼﯿﺎﯼ ﻣﺮﺍﯼ ﺣﺎﺳﻞ -ﮐﻨﯽ ﺭﻭﺯﺍﻥ -ﮐﻨﯽ ﭼﻪ ﺭﻣﯽ – ﺑﺎﻥ ﺗﭙﻪ – ﺳﻮﺭ ﺧﻪ ﻟﯿﮋﻩ – ﮐﯽ ﺭﯾﮋ – ﺩﺭﻩ ﺩﺭﯾﮋ -ﺩﻩ ﭘﯿﻪ ﻥ – ﻗﻼﯼ ﮐﻮﻧﻪ – ﻗﻼﯼ ﺣﺎﮐﻢ – ﻧﻮ ﮐﺎﻥ – ﻭ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﺁﻥ ﺭﺍﯾﺞ ﺍﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ: سەرﺍﻭ ﻫﻤﻪ ﺕ -سەرﺍﻭ ﻗﻪ ﻣﺒﻪ ﺭ – سەرﺍﻭ ﺳﻌﯿﺪ – ﭼﺎڵە ﭼﺎڵە – کەچەڵ ﺋﺎﻭﺍ – ﺑﺎﺥ ﻧﯽ – ﺑﺎﺥ ئەﻭﺭیشم – ﺯﻭوﺭﺋﺎﻭﺍ – ﻭ …
-اﺳﺎﻣﯽ ﻣﮑﺎﻥ ﻫﺎﯼ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﮐﺮﻣﺎشان
اﺷﮑﻔﺖ -ﭘﺮﺋﺎﻭ – ﺗﺎﻕ ﻭﻩ ﺳﺎﻥ – ﻧﺎﻭﻩ ﮐﻠﯿﻨﻪ – ﮐﻮﻩ ﻣﯿﻮﻟﻪ – ﮐﻮﻩ ﺧﺮﻭﺵ ﺭﻭ – ﮐﻮﻩ ﭼﺮ ﺧﻪ ﻻﻥ – ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻭﻩ ﺭ ﮐﺎﻧﯽ – ﺗﻨﮕﻪ ﻣﻞ ﺋﺎﻭﺭﺩ ﻭ …
طاق وە سان؛
یکی از مهمترین و باستانی ترین آثار شهر کرماشان؛ یک نام کوردی دارد کە بە معنای طاق و قوس ایجاد شدە با “سان ” یا سنگ است طاق وە سان؛ یا؛ طاق با سنگ؛ یا طاق سنگی؛ از سوی اداریون کرمانشاە بە اشتباە بە شکل طاق بستان ثبت و ضبط گردیدە کە اشتباهی است کە در سیستم اداری و گردشگری بە صورت فراگیر آمدە است. نامیدە شدن معروفترین اثر باستانی داخل شهر کرماشان کە قدمت آن بە دوران ساسانی بر میگردد و در دوران همەی سلسلەهای پادشاهی ایران تاکنون رونقیخاص داشتە ؛ با واژەای کوردی ؛ و نە فارسی ؛ و زندە ماندن این نامگذاری بومی ، حاکی از اصالت شهری زبان کوردی در کرماشان و تداوم آن تاکنون است. دیگر نامگذاری ؛ خود نام شهر کرماشان است کە باز هم در سیستم دیوانسالاری پهلوی و در جهت وجە و مشروعیت بخشیدن بە هژمونی خودساختەی دربار پادشاهی شهری؛ بە عنوان شهر کرمانشاە؛ و استان کرمانشاهان نامیدە شد کە این نام فاقد اصالت و معناست. در مورد وجە تسمیە کرماشان بزرگان زیادی داد سخن دادەاند و تکرار آن نظرات در این مقالە تکرار مکررات وبدیهیات است و غیرضروری می نماید. از دیگر موارد مهم شناسەهایی است کە بە عنوان پارامترهای فرهنگی؛ در فرهنگ عامە ؛ از آن استفادە میشود. برای نمونە مواردی چون؛ موارد ذیل الذکر -کوردیاتی؛ یا کوردایەتی؛ بە معنای رفتاری حاکی از تعصب داشتن بە کورد بودن فرد و یا گروهی -کوردەواری منطقەی کوردنشین و مجموعەای از آداب و سنن و رفتار کوردی -کوردەوار بە فردی کە فرهنگ کوردی پایبند است اطلاق میشود علاوە بر آن بە کسانی کە با فرهنگ رفتار میکنند و دارای صفات اخلاقی ارزشمند و کدخدامنشانە و بە طور عمومی مردمدارند نیز گفتە میشود.
ترانەهای معاصر کوردی
همگی می دانیم کە بسیاری از بزرگان موسیقی کوردی و فارسی در ایران ؛ کرماشانی اند. خانوادەی پورناظری و ناظری نمونەی بارز این گروهند. شوالیەی آواز ایرانی؛ لقب جهانی هنرمند جهانی کورد؛ استاد شهرام ناظری است. اغلب آثار این استاد مسلم موسیقی بە زبان ارزشمند ملی ایران است و وی هیچگاە ترانە و شعری بە لهجەی موسوم بە فارسی کرماشانی نخواندە و بعید است کە در آیندە نیز بخواند. دیگر فرد صاحب سبک و معروف مرحوم استاد سید خلیل عالی نژاد است کە از اساتید موسیقی آیینی و عرفانی و تنبور ایران و کوردها بە شمار میرود. وی نیز کە دانش آموختەی موسیقی بود و بیشتر اشعارش را از میان اشعار آیینی و عرفانی فارسی انتخاب میکرد؛ هیچگاە شعری بە گویش بە اصطلاح فارسی کرماشانی انتخاب نکردە است. دیگر اساتید موسیقی اعم از فارسی و کوردی در این شهر؛ هیچگاە ترانەای بدین گویش نخواندەاند؛ حال آنکە اگر این گویش دارای اصالت و قدمت بود باید جا و یا دستکم ردپایی در میان بزرگان و نخبگان برای خود باز میکرد. عدم وجود ضرب المثل بە این گویش نیز از جملە مواردی است کە بە عنوان یک مشخصەی فرهنگی در فرهنگ عامە باید بدان اشارە کرد. این موضوع بە حدی مهم و قابل توجە است کە در فرهنگ کوچە و بازار اغلب ضرب المثلهایی کە بە کار میرود کوردی است و چنانچە ضرب المثل فارسی نیز بە کار برود؛ عینا همان ضرب المثلی است کە در میان سایر برادران فارس زبانمان در سایر نقاط ایران عزیز بە کار میرود. و صد البتە قابل توجیە نیست کە یک زبان با قدمت تاریخی؛ آن هم در شهری کە چند سال تجربە مستمر شهرنشینی و فرصت انباشت فرهنگی داشتە صورت نگرفتە باشد. ریشەی گویش جدیدا ساختە شدەی فارسی کرماشانی؛ بیسی است بر اساس لوری نهاوند و تویسرکان و ملایر و بروجرد کە در زمانی برای یافتن شغل و ….. بە کرماشان کە تنها کلانشهر منطقەی غرب است و سر راە عتبات عالیات قرار داشتە؛ مهاجرت کردەاند. حقیقت موضوع و واقعیت امر این است کە زبان کوردی؛ زبان اصیل همەی کرماشانیها اعم از روستایی و شهری بودە و گویش فارسی موسوم بە فارسی کرمانشاهی؛ ترکیبی از زبانهای کوردی و فارسی و بە شدت متاثر از گویش لوری همدانی و بروجردی است. و بە دلیل موج مهاجرتهای حاصل از وقوع جنگ جهانی دوم و پس از آن این گویش شکل گرفتە و بە ریخت امروزین خود در میان درصد کمی از شهروندان کرماشانی وجود دارد. دیوانسالاری اداری و تاثیر تمرکز بر نقاطی کەبەعنوان قطب یا مراکز شبە ایالتهای دوران پهلوی اول و دوم؛ و تاکید بر پایدار کردن تفکر رضاخانی دولت واحد-ملت واحد؛ با گرایشهای پانفارسیسم و باستانگرایانەی عمال رژیم ستمشاهی و هیمنە طاغوتی آن رژیم؛ احداث پادگانها و مراکز نظامی و اجبار بەتکلم بە زبان فارسی دربین نظامیان؛ کە در آن هنگام شاید جمعیت کثیری از بوروکراسی اداری و افراد حقوق بگیر و بادرآمد ثابت و دایمی را تشکیل میدادند؛ بر اشاعەی این گویش و نزج و رشد و نمو آن افزود. دیگر واقعیت این است کە وجود گویشهای متعدد کوردی چون گویشهای کوردی سورانی و جافی و لەکی و ئەورامانی و کەڵهوری و گورانی و دینوری و کولیایی و خودگویش اصیل کوردی شهرکرماشان؛ بە عنوان گویشهای عمدەی کوردی در استان کرماشان؛ و افول گویش کوردی گورانی؛ باعث ایجاد تشدد در انتخاب گویش واحد و تفوق روزافزون فارسی موسوم بە کرماشانی شدە است. حقیر در جمع بندی نهایی؛ نظرم این است کە زبان کوردی ؛ تنها زبان اصیل شهروندان شهری و اصیل و قدیمی شهر کرماشان است و لهجەی فارسی بە اصطلاح کرمانشاهی؛ فاقد تاریخچە و اصالت در شهر کرمانشاە است. از سویی دیگر تقسیم شهروندان کرمانشاهی بە دو گروە شهری با اصالت و روستایی محلی از اعراب ندارد و رفتاری عوامفریبانە برای تخریب اصالت واقعی نژادی؛ فرهنگی و زبانی مردم خوب و بااصالت استان کرماشان در هر نقطه از این شهر پهلوان پرور و فرهنگ پرور است.
مصطفی بیگی شاعر و فعال مدنی کورد
پاورقی1:
ﻣﯿﺮﺟﻼﻝ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﮐﺰﺍﺯﯼ
ﻣﯿﺮ ﺟﻼﻝ ﺍﻟﺪﯾﻦ ﮐﺰﺍﺯﯼ ﺯﺍﺩﻩ شدە در سال ۱۳۲۷ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ . ﻭ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩﺍﯼ بە دﻧﯿﺎ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﻫﺪﻑ ﺁﻧﺎﻥ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻭ ﻃﺮﺍﺣﯽ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻧﻮﯾﻦ ﻭ ﺗﺤﻮﻝ ﺩﺭ ﺳﯿﺴﺘﻢﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ . ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻭﯼ کرماشانی اصیل نمی باشد و اﺻﺎﻟﺘﺎً ﺍﻫﻞ ﺭﻭﺳﺘﺎﯼ ﮐﺰﺍﺯ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﮐﺰﺍﺯﯼ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﯼ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﺍﺯﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺷﺎﺯﻧﺪ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﻓﺮﺍﺧﻮﺍﻥ ﺁﻗﺎ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺣﻮﺯﻩ ﻋﻠﻤﯿﻪ ﺩﺭ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﺁﻣﺪﻧﺪ .
پاورقی 2: یادداشت منسوب بە دکتر کزازی “زﺑﺎﻥ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺩﺭ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﮐﻬﻦ ﻭ ﺩﯾﺮﯾﻨﻪ ﺍﯾﯽ ﺩﺍﺭﺩ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺭﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺻﯿﻞ ﺷﻬﺮ ﻓﺎﺭﺱ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﮐﻮﺭﺩﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﺩﺭ ﺩﻩ ﻭ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﻓﻘﻂ ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺭﺩ .ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﯽ ﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﮐﻮﺭﺩ ﻧﺸﯿﻦ ﮐﻮﺭﺩ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ . ﻭﻟﯽ ﮔﻮﯾﺶ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭﺍﮐﺮﺍﺩ ﻭ ﺩﺍﺩ ﺳﺘﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﺁﻣﯿﺨﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺑﺎ ﻭﺍﮊﮔﺎﻥ ﮐﻮﺭﺩﯼ ” ﻣﯿﺮﺟﻼﻝ ﮐﺰﺍﺯﯼ – ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺧﺮﺩﺍﺩ -1380 ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮐﺘﺎﺏ ﺷﻌﺮ ﮔﻼﺭﯾﮋﺍﻥ ﺍﺯ ﻋﻠﯽ ﻟﯿﻤﻮﯾﯽ
پاورقی 3
ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ ﺩﺭ 4 ﺳﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻟﮏ،کلهر،گوران،جاف،کنوله، ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﻤﺖ ﺗﻬﺮﺍﻥ ﺗﺎ ﺷﻌﺎﻉ 180 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻧﮋﺍﺩﯼ ﺑﻪ ﺍﺳﻢ ﻓﺎﺭﺱ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ . ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻩ ﺍﺯ، ۱۴ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ، ۳۱ ﺷﻬﺮ، ۳۱ ﺑﺨﺶ ﻭ ۸۶ ﺩﻫﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ هزار روستا؛دارد کە هیچکدام فارس زبان نبودەو نیستند.
آزمون آغازین ادبیات فارسی کلاس نهم
آزمون آغازین ادبیات فارسی کلاس نهم
نام و نام‌خانوادگی: نام آموزشگاه:
طراح: لطیف سلطانی مهر 1394
...........................................................................................................................................................................
1- شعر "پند پدر" سروده‌ی...............و در قالب...............است.
1- ایرج میرزا- غزل 2- میرزاده‌ی عشقی- قصیده
3- میرزاده‌ی عشقی- مثنوی 4- ایرج میرزا- مثنوی
2- با توجه به بیت زیر کدام گزینه نهاد است.
روزی که در آن نکرده‌ای کار آن روز ز عمر خویش مشمار
1- تو 2- کار 3- عمر 4- روزی
3- بن مضارع کدام یک از فعلهای زیر نادرست است.
1- جویم: جوی 2- بنگر: نگر 3- می‌کوش: کوش 4- نکرده‌ای: کرد
4- "به نادانی خود معترف شدی" یعنی:
1- با نادان هم‌عقیده شدی 2- نادانی خود را نشناخته‌ای
3- با افراد نادان همنشین شدی 4- پذیرفته‌ای که نادان هستی
5- در کدام گزینه تمام واژه‌ها از نظر املایی صحیح هستند.
1- برخواست، مظاهر، چرتکه، چاپار 2- غفلت، اسارت، فضایل، بغض
3- مظاهر، حریم، فرع، چیره‌گی 4- متعالی، هنجار، حویت، معترف
6- مفرد کلمات ( افراد، فضایل، احوال) به ترتیب در گزینه‌ی ........آمده است.
1- مفرد، فضیلت، حال 2- فرد، فاضل، حال
3- فرد، فضیلت، حال 4- فردی، فضله، حال
7- املای کدام گزینه درست است.
1- نمازگذار 2- خدمتگذار 3- قانون‌گذار 4- سپاس‌گذار
8- همخانواده‌ی شیوع در کدام گزینه آمده است.
1- شایعه 2- تشییع 3- مشایعت 4- شعاع
9- کدام یک از ترکیبهای زیر "ترکیب وصفی" است.
1- قطرات آب 2- توده‌ای آهکی 3- نور خورشید 4- زخم سردار
10- این بیت شعر از کیست؟
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
1- سعدی 2- مولوی 3- حافظ 4- سنایی
11- در مصراع " ای هدهد صبا به سبا می‌فرستمت" "صبا و سبا" چه ارتباط معنایی با هم دارند.
1- همخانواده 2- مترادف 3- متضاد 4- هم‌آوا
12- در کدام یک از جمله‌ها فعل اسنادی به‌کار رفته است.
1- شاه به تنگنا افتاد 2- توطئه‌ی انگلیس شکست خورد
3- سید جمال آرام و قرار نداشت 4- تنباکو تحریم شد.
13- " سقف" در این عبارت چه نقش دستوریی دارد.
قطرات آب از شکاف سقف می‌لغزید.
1- صفت 2- متمم 3- نهاد 4- مضاف‌الیه
14- بیت زیر به ترتیب با چه کلماتی کامل میشود.
" حیف است طایری چو تو در...........غم زین جا به آشیان............می‌فرستمت
1- سرزمین، وفا 2- خاکدان، وفا 3- خاکدان، سبا 4- بارگاه، سبا
15- کدام رکن از ارکان تشبیه را می‌توان حذف کرد؟
1- مشبه 2- مشبه‌به 3- وجه‌شبه 4- همه‌ی موارد
16- " نژند" یعنی:
1- کهنه 2- غمناک 3- نمناک 4- قدیمی
17- املای کدام واژه با توجه به معنای آن نادرست است.
1- قراضه: کهنه 2- ضلال: سایه‌ها 3: محوطه: میدان 4- مواعظ: اندرزها
18- کدام واژه با " الهیت" همخانواده است.
1- الهه 2- اله 3- الله 4- همه‌ی موارد
19- کدام صفت پروردگار در بیت زیر اشاره نشده است.
خداوند بخشنده‌ی دستگیر کریم خطابخش پوزش‌پذیر
1- غفار 2- تواب 3- رحمان 4- خالق
20- مجموعه‌ی " پریشان" اثر...............است.
1- صائب تبریزی 2- قاآنی شیرازی 3- وصال شیرازی 4- ملک‌الشعرای بهار
21- کدام گزینه از نظر ساختاری با بقیه متفاوت است.
1- سرزمین 2- شکوه 3- آزادمنش 4- مهربان
22- اگر بیت "شنیده‌اید که آسایش بزرگان چیست؟ برای خاطر بیچارگان نیاسودن" بیت نخست از یک شعر باشد، قالب آن شعر چیست؟
1- غزل 2- قطعه 3- قصیده 4- مثنوی
آزمون آغازین ادبیات فارسی کلاس هشتم
آزمون آغازین ادبیات فارسی کلاس هشتم
نام و نام‌خانوادگی: نام آموزشگاه:
طراح: لطیف سلطانی مهر 1394
...........................................................................................................................................................................
1- جمله‌ی "هوا بارانی است" به کدام صورت خوانده نمی‌شود.
1- امری 2- عاطفی 3- پرسشی 4- خبری
2- کدام معنی از بقیه دورتر است.
1- تقصیر 2- سهل‌انگاری 3- تاخیرکردن 4- کوتاهی
3- در بیت " این زندگی حلال کسانی که همچو سرو آزاد زیست‌کرده و آزاد می‌روند" بر چه مفهومی تاکید شده است.
1- بخشندگی 2- وارستگی 3- بلندقامتی 4- آزاد بودن
4- کدام کتاب از نادر ابراهیمی نیست.
1- کلاغ‌ها 2- دور از خانه 3- قصه‌های ریحانه خانم 4- به هوای گل سرخ
5- بیت زیر از چند جمله تشکیل شده است.
" گه از دیوار سنگ آمد گه از در گهم سرپنجه خونین شد، گهی سر
1- سه 2- دو 3- چهار 4- یک
6- در کدام گزینه مترادف وجود ندارد.
1- شط و دریا 2- مستجاب و برآورده شده 3- مقام و درجه 4- اولیا و عارفان
7- بن مضارع کدام واژه نادرست است.
1- ورزیدن: ورز 2- بخشیدن: بخشا 3- پرداختن: پرداز 4- باختن: باز
8- معنی کدام واژه نادرست است.
1- تردید: شک 2- اثنا: پایان 3- گویی: انگار 4- دل‌آزرده: ناراحت
9- شعر زیر در چه قالبی سروده شده است و چه کسی آنرا سروده است.
از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن فردا که نیامده فریاد مکن
بر نامده و گذشته بنیاد مکن حالی خوش باش و عمر بر باد مکن
1- قطعه- مولوی 2- رباعی- خیام 3- رباعی- ابوسعید ابی‌الخیر 4- غزل- سعدی
10- کدام گزینه نادرست است.
1- خستگی: خسته+ی 2- زندگی: زنده+ی 3- شگفتی: شگفته+ی 4- آهستگی: آهسته+ ی
11- "دوست خوب کیمیاست" یعنی:
1- دوست خوب قابل اطمینان است 2- دوست خوب دوست داشتنی است
3- دوست خوب قدرتمند است 4- دوست خوب کمیاب و باارزش است
12- شعر" با بهاری که می‌رسد از راه" از کیست؟
1- پروین اعتصامی 2- قیصر امین پور 3- محمود کیانوش 4- محمدجواد محبت
13- کدام واژه با بقیه فرق دارد.
1- شوق 2- شفقت 3- اشتیاق 4- مشتاق
14- کدام بیت با جمله‌ی" داننده‌ی آشکار و نهان است" ارتباط معنایی دارد.
1- ای یاد تو مونس روانم جز نام تو نیست بر زبانم
2- هم تو به عنایت الهی آنجا قدمم رسان که خواهی
3- هم قصه‌ی نانموده دانی هم نامه‌ی نانوشته خوانی
از ظلمت خود رهاییم ده با نور خود آشناییم ده
15- در عبارت زیر منظور از "بینایی" چیست؟
"دانایی ده، که از راه نیفتیم، بینایی ده، تا در چاه نیفتیم"
1- توانایی و قدرت 2- بینش و آگاهی 3- نور و روشنایی 4- هوشیاری و دقت
16- "در پوستین خلق افتادن" کنایه از:
1- با مردم درگیر شدن 2- غیبت کردن 3- مردم را نادیده گرفتن 4- فریاد کشیدن بر سر مردم
17- آرایه‌ی مقابل کدام بیت نادرست است.
1- ای کار گشای هرچه هستند نام تو کلید هرچه بستند( تشبیه)
2- ای هست‌کن اساس هستی کوته ز درت درازدستی ( کنایه)
3- هم تو به عنایت الهی آنجا قدمم رسان که خواهی( تشخیص)
4- از ظلمت خود رهاییم ده با نور خود آشناییم ده(تضاد)
18- مولف کدام کتاب نادرست است؟
1- مخزن‌الاسرار: خواجه عبدالله انصاری 2- اسکندرنامه: نظامی 3- گلستان: سعدی 4- تنفس صبح: قیصر امین پور
19- رابطه‌ی کلمات کدام واژه مانند بقیه نیست.
1- خاستن، خواستن 2- گل، گل 3- عار، آر 4- صبا، سبا
20- در بیت زیر کدام واژه‌ها مسند هستند.
دانه‌ها چون در زمین پنهان شود سر آن سرسبزی بستان شود
1- دانه‌ها، سر 2- پنهان، بستان 3- پنهان، سرسبزی 4- دانه‌ها، بستان
21- رابطه‌ی کدام دو واژه مترادف است.
1- همت و غیرت 2- شور و شعور 3- زمین و آسمان 4- والا و عالی
22- بن‌مضارع "سوختن و ساختن" به ترتیب در کدام گزینه آمده است.
1- سوز، ساخت 2- ساز، سوز 3- سوخت، ساخت 4- سوز، ساز
" مێژوووه برینداره‌که‌م"
" مێژوووه برینداره‌که‌م"
له‌تیف سوڵتانی-کارناسی ئه‌ده‌بییاتی فارسی- سنه
(ملتی که تاریخ و گذشته‌ی خود را نداند محکوم به تکرار آن است)
له ئه‌ستوونده‌که سه‌ره‌کییه‌کانی چاند و فه‌رهه‌نگی هه‌ر گه‌لێک مێژوو و زمانه‌که‌یه‌تی، تکاکارم خه‌ڵکی کورد نه‌خاسما خۆرت و لاوانمان، مێژووی ڕاسته‌قینه‌ی کوردستان بخوێننه‌وه تا بزانن چیمان به سه‌ر هاتووه و نه‌ته‌وه‌ی کورد چ مێژوویه‌کی خوێناوی و پڕ له کاره‌ساتی هه‌بووه؛ به‌ڵکوو ئه‌زموون و وانه‌یه‌ک وه‌رگرین و بیکه‌ینه چرای ڕێی داهاتیمان.
لاوانمان ئه‌گه‌ر مێژووی وڵاته‌که‌یان بزانن، کوردستانیان خۆش ده‌وێ، زمانی کوردییان خۆش ده‌وێ و بۆ فێر بوونی تێده‌کۆشن و غه‌واره ناتوانێ فریویان بدا و تووشی شتی خراپ و پیسیان بکات. جۆرێ هاوسۆزی و ئه‌رک و به‌رپرسیاره‌تی له هه‌مبه‌ر وڵاته‌که‌یان له ده‌روون و ناخیاندا چه‌که‌ره ده‌کا و شین ده‌بێ و وشیاری نه‌ته‌وه‌یی په‌یدا ده‌که‌ن.
مخابن هه‌ر کات چاو له‌و مێژووه پیرۆزه که له خۆم و نه‌ته‌وه‌که‌م بۆ خۆمم ساز کردووه ده‌که‌م، که‌متر خاڵێکی دڵنشینی تێدا ده‌دۆزمه‌وه، له هه‌ر شوێنێکه‌وه که ده‌مه‌وێ ڕێگام بدۆزمه‌وه، ئاکام یان هه‌ته‌ر ده‌بێ یان ده‌گه‌یێته هێڵێکی سوور، یان هێشتا زامه‌کانی ساڕێژ نه‌بۆته‌وه، یان دڵۆپه خوێنه‌کان به‌رده‌وام ده‌ڕژێته سه‌ر لاپه‌ڕه‌کانی زه‌مان و مه‌کان. ئه‌و مێژووه پیرۆزه‌ی که من له خۆم و نه‌ته‌وه‌که‌م دروست کردووه، هێشتا بۆنی بارووت و دووکه‌ڵ و بۆنی خوێن و مه‌رگی لێ دێ، له‌و مێژووه پیرۆزه‌ی مندا ڕه‌نگه‌کان ئه‌گه‌رچی به کۆنه بزمارێکی ژه‌نگ‌لێدراو سوور و سپی و که‌سک له سووچێکدا به عه‌رزدا کوتراوه، دیسان سوور ده‌نوێنن، له‌و مێژووه پیرۆزه‌ی که من له خۆم و نه‌ته‌وه‌که‌م و نیشتمانه‌که‌م دروست کردووه، ته‌نانه‌ت که‌وڵی ئه‌وینیشیان که‌ندووه و ناردوویانه‌ته قوربانگه، مێژووی پیرۆزی وڵاتی من سیمایه‌که له مه‌رگی وه‌پێش چاو هاتوو، باشتر بڵێم وێنه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی مه‌رگه و به تاق و ته‌نیا وێنه‌ی شوبهێندراو، تارماییه‌که له ڕاسته‌قینه‌یه‌ک با ناوی ژیان....!
مامۆستا هه‌ژاری نه‌مر له‌باره‌ی مێژووه‌وه ده‌ڵێ: "ڕه‌گی نه‌ته‌وه مێژووه.گه‌لێک که ئاگای له ڕابردووی خۆی نه‌بێ وه‌ک دارێکه که له سه‌ر به‌رده‌ڵان و جێگای ڕه‌ق و سه‌خت ڕوا بێ و ڕیشه‌ی دا نه‌کوتابێ. به‌ڵێ مێژوو گه‌نجینه‌یه‌کی پڕ له ئامۆژگاری و ئه‌زموونه. ئه‌گه‌ر ئه‌و هه‌موو به‌سه‌رهات و هات و نه‌هاتانه‌ی پێشوو بمێننه‌وه و ببنه تێشووی هزر و بیر و نه‌وه‌ی داهاتوو بیخوێننه‌وه و ژیرانه لێ بتۆژنه‌وه، ئامیانی ژێرکه‌وتن و هۆی سه‌رکه‌وتن و سه‌ربه‌رزبوونیان لێکده‌نه‌وه به هه‌زاران په‌ندی ئه‌وه‌نده به نرخی تیا ده‌ست ده‌که‌وێ که له نرخاندن نایه.
بۆ نموونه با دوور نه‌ڕۆین له نزیک خۆمان بنۆڕین عه‌ره‌ب هه‌شتسه‌د ساڵ له ژێر پێی مه‌غوول و تورکاندا نقه‌ی ده‌هات یان جووله‌که دووهه‌زار ساڵ بێ‌نیشتمان و ته‌ریده له جیهاندا سه‌رگه‌ردان بوون؛ به‌ڵام چونکه مێژووی کۆنی پڕئه‌زموونی گه‌له‌که‌یان پارێزراو بوو له‌و سه‌دان یان هه‌زاران ساڵ ژێر چه‌پۆکی و ژین تاڵیشدا هه‌ر مانه‌وه و نه‌توانه‌وه و توانیان له نێو گه‌لانی جیهاندا شوێنه‌واری خۆ دیاری کهن. به‌ڵام ئێمه‌ی کوردی کڵۆڵ و چاره‌ڕه‌ش، ئێمه‌ی کوردی سه‌ربه هه‌ش، ئێمه‌ی کوردی کوس‌که‌وتووی دابه‌ش‌کراو، له نێوان کڵاوسوور و کڵاوڕه‌ش و سه‌رپێچ په‌تا به جووت قۆشه‌یی و بێفه‌ڕی بووینه گای به‌ش، کوا ئه‌زموونی ڕابردوومان؟ کوا مێژوومان؟ به ده‌م و قسه ئێژین ئێمه نه‌ته‌وه‌یه‌کی له مێژینه‌ین، له شه‌ڕ ئازاین، دوژمن ده‌کوژین و له‌ت‌له‌ت ده‌که‌ین ئێستا له کوێین؟ به هه‌ر حه‌وت چینی زه‌ویدا ڕۆچووین و هه‌رواش ڕۆ ده‌چین، ڕۆژ له ڕۆژێ پتر به هه‌ڵپه و به په‌له به‌ره‌و جه‌هه‌نده‌م په‌ل ده‌بین!
له بێ‌ڕه‌گی نه‌ک دارووکه‌ش بگره پشیله پایزه‌ین، نه‌ک به بای زریان و شه‌ماڵ، به فووی منداڵ باڵ ده‌گرینه‌وه. به فه‌رمووده‌ی عه‌ونی شاعیر: هه‌ر ده‌ڕۆین و پێناگه‌ین، هه‌ر ده‌ڵێین و تێناگه‌ین".
له مێژووی پڕ له هه‌وراز و نشێو و نه‌هامه‌تی کورددا به هه‌زاران کاره‌ساتی تاڵ ڕوویداوه و هه‌زاران که‌س له ڕێی ئازادی نه‌ته‌وه‌که‌یاندا گیانی خۆیان له ده‌ست داوه. وڵاتی کوردان به بێ ڕه‌زامه‌ندی کوردان له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی شازده‌یه‌می زایینی له نێوان دوو زلهێزی ناوچه‌که واته ئیمپراتۆری عوسمانی و سه‌فه‌وی دابه‌ش کرا و به کرده‌وه دوو کوردستان دروست بوو واته: کوردستانی سه‌فه‌وی و کوردستانی عوسمانی. ئه‌م دوو ئیمپراتۆرییه زاڵمه هه‌میشه کوردیان هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تاند و له شه‌ڕه‌کانی نێوان خۆیاندا ده‌یانخسته پێش له‌شکره‌وه، واته کورد هه‌میشه ئاوردووی شه‌ڕه‌کانیان بووه، چونکه کورد له شه‌ڕدا زیره‌ک بووه. به‌ڵام کوردی چاره‌ڕه‌ش قه‌ت بیری نه‌ده‌کرده‌وه بۆ ده‌بێ من بۆ ئه‌مانه شه‌ڕ بکه‌م ئه‌ی خۆم چیم له‌م سه‌رکه‌وتنانه پێ ده‌بڕێ، هیچ! نه‌گبه‌تی ئێمه‌ی کورد ئه‌مه بووه که بۆ هه‌موو که‌سێک شه‌ڕمان کردووه ته‌نیا بۆ خۆمان شه‌ڕمان نه‌کردووه.
جارێکی تر له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌میش‌کوردستان له‌نێوان وڵاته ده‌سکرده‌کانی ئیستعماری فه‌رانسه و ئینگلیسدا به‌ش به‌ش کرا و کرایه چوار به‌شه‌وه.
کاتێ مرۆڤ بیر له وه‌ها مێژوویه‌کی پڕ له ڕه‌نج و نه‌هامه‌تی و کوشت و بڕه ده‌کاته‌وه بۆ بێکه‌سیی و چاره‌ڕه‌شی ئه‌م گه‌وره‌ترین نه‌ته‌وه بێ‌ده‌وڵه‌ته‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌راست ده‌ست ده‌کاته گریان و شێعره‌کانی پێشه‌کیی دیوانی مهم و زینی خانیمان بیر دێنێته‌وه که به دڵێکی پڕ له عه‌زره‌ت و داخه‌وه چوار سه‌ده پێش واته(1650)ی زایینی، ده‌ردی ئه‌مڕۆی میلله‌تی کوردی به‌یان کردووه که مامۆستا هه‌ژاری نه‌مر به جوانی وه‌ری‌گێڕاوه‌ته سه‌ر زاراوه‌ی کوردی نێوه‌ڕاست:
ڕێ و شوێنی وه‌هایه چه‌رخی گه‌ردوون نه‌ویایه‌تییه له پاش به‌رز بوون
بەدبەختی سەری لە ئێمە داوە تۆزکاڵێ کەمایەسی نەماوە
ئاخۆ دەبێ ڕووبکاتە کەم بوون؟ یاخۆ هەر دەبێ بە مانی گەردوون؟
دەردی دڵی خۆم بێ لەم وتانە زین و مەم ئەدی چ بن بەهانە
تۆ بڵێی کە هەڵێ چ زوو چ دێرێک بۆ ئێمە لە عاسمان ستێرێک؟
لێن هه‌ڵبکه‌وێت جیهان په‌نایه‌ک په‌یدا ببێ بۆ مه پادشایه‌ک
بەختی مە لە خەو هەڵستێ جارێک جارێک بکەوێتە کار و بارێک
ئه‌م به‌خته ڕه‌شه‌ی له سه‌ر مه ڕاکا کوردیش له جیهان بره‌و په‌یا کا
کورد هێندە کە بە جەرگ و دوورە ترسن کەمتر لە بە یەک گەیین دەپرسن
کەس بۆ کەسێ نابێ چاو دەبەر بێ هەرکەس دەیەوێ زل و بەسەر بێ
لەم سەر ڕەقییە ودەماری زلیان بێگانە دەبن سواری ملیان
هه‌ر خۆیه‌تی زل،که‌وه و ڕه‌ش و بۆر هه‌ر بۆیه بوونه‌ته هێزی خۆخۆر
کوردیش که ببایه یه‌کدڵ و ده‌ست ده‌ستیان ده‌که‌وت ژیانی سه‌ربه‌ست
ڕۆم و عه‌ره‌ب و عه‌جه‌م سه‌ر و به‌ر بۆ ئێمه به‌نێ ده‌بوون به نۆکه‌ر
مەزنی مە کە ژیر و چاکە ناسە بۆم تێ نەگەیەندرا چ باسە
بێگانە نەڵێن کە کورد نەزانن بێ نووسەر و هۆنەر و زمانن
کورد هێندە نە گێل و گێژ و کاسن داخم ئەوە بێ کەسن کەساسن
ژیر و بەدڵن گەلێک دەزانن بێ خێوییە بێ سەرو زمانن
بۆ مەش کە هەبایە پادشایێ خوا تاجێکی پێ ببەخشایێ
ئێمەی لە کەساسی دەردەهێنا بێستانی هیوای وەبەر دەهێنا
بۆ مەش کە هەبایە سەربڵندێک زۆر زان و بە بیر و مەرد و ڕەندێک
تورکان نه‌ده‌بوون به سه‌ر مه‌دا زاڵ بۆ کوند نه‌ده‌بووینه لانه وماڵ
چۆن بۆ عه‌جه‌مان ده‌بووینه ژێرده‌ست ژێرده‌ستی شتی وه‌ها نه‌وی و په‌ست
هه‌ر ڕۆژی به‌رێ خودای ته‌وانا ڕۆم و عه‌جه‌می له سه‌ر مه دانا
بێ شه‌رمییه ژێر ده‌ستی ئه‌مانه ئه‌م شه‌رمه له پیاوه گه‌وره‌کانه
شووره‌ییه له میر و نامداران سووچیان چییه هۆنه‌ر و هه‌ژاران
کورد چۆن ده‌بێ دیل و چاره ڕه‌ش بن که‌ی ڕاسته له خۆشی دووره به ش بن
بۆ به‌خشش و دڵ به ناو و ده‌نگن شێرن له هه‌را پڵنگی جه‌نگن
بۆ ڕۆم و عه‌جه‌م وه‌کوو دیوارن ئه‌م هۆیه که‌وا کز و هه‌ژارن
گۆپاڵی ده‌سی ئه‌وانه ئێمه‌ین بۆ تیری به‌ڵا نیشانه ئێمه‌ین
خۆیان له گه‌ڕ و هه‌رایه دوورن کورد به‌ند و کلیلی سه‌ر سنوورن
یه‌ک هێرشی بۆ سه‌ر ئیدی بێنێ هه‌ر کورده ده‌بن شه‌ڵاڵی خوێنێ
بۆ مەش کە هەبایە خێو و سەردار بەخشندە و ژیر و زیت و وشیار
ژیری و هونەری بەدڵ کڕیبا ژەنگی لە دڵی هەژار سڕیبا
من ئێستە لە کۆڕی وێژەوانان ئاڵام دەشەکا لە عاسمانان
ده‌م خسته‌وه ژین مه‌لای جزیری پێم زیندوو ده‌بوو عه‌لی حه‌ریری
واشاد ئه‌بوو پێم فه‌قێی ته‌یران گیانی به فڕین ده‌هاته سه‌یران
چ بکه‌م که گه‌لێ که‌ساده بازاڕ کووتاڵه‌که باشه، نیمه کڕیار
پایه‌ی هۆنه‌ران به پاره به‌نده هه‌ر که‌س که هه‌ژاره کاری گه‌نده
زانستی هه‌موو بده‌ی به پووڵێ پێت وا نه‌بێ که‌س ده‌سی بجووڵێ
که‌س ناکا به‌مه‌یته‌ری خۆ جامی ڕاناگرێ به نۆکه‌ری نیزامی.....
ئه‌گه‌ر سه‌رێک له کتێبخانه ئه‌له‌کترۆنییه کوردییه‌کان بده‌ین به سه‌دان په‌ڕاوی به نرخ له مه‌ڕ مێژووی کوردستان و زمانی کوردییه‌وه ده‌ستمان ده‌که‌وێ. من لێره‌دا چه‌ند ماڵپه‌ڕی به‌نرختان پێ ده‌ناسێنم که ده‌توانن سه‌ردانیان بکه‌ن و کتێبی باش باشیان لێ داگرن.
1- کتێبخانه‌ی موکریانی:mukiryani.com
2- کتێبخانه‌ی په‌رتووک:pertwk.com
3-کتێبخانه‌ی ئه‌وین:evinebook.blogfa.com
4- کتێبخانه‌ی سپیرێز:spirez.org
5- کتێبخانه‌ی سه‌رده‌م:serdam.net
وشه و ده‌سته‌واژه و په‌نده کوردییه‌کانی نێو خوسرهو و شیرین و حه‌وت‌په‌یکه‌ری نیزامی گه‌نجه‌وی
" لێکدانه‌وه‌ی دیارده زمانییه‌کانی چاند و زمانی دایکیی، له خوسرهو و شیرین و حه‌وت‌په‌یکه‌ری نیزامی گه‌نجه‌ویدا "
(وشه و ده‌سته‌واژه و په‌نده کوردییه‌کانی نێو خوسرهو و شیرین و حه‌وت‌په‌یکه‌ری نیزامی گه‌نجه‌وی)
دوکتۆر سەیید ئەحمەد پارسا
وەرگێڕ لە فارسییەوە: له‌تیف سوڵتانی
letifkurd@gmail.com
به‌کورتی (چکیدە):
بێگومان ده‌زانین که "جەمالەددین ئەبوومحەممەد ئەلیاس بن یووسف" ناسراو به نیزامی گه‌نجه‌یی شاعیری سه‌ده‌ی شه‌شی کۆچی(دوازده‌ی زایینی) له که‌ڵه‌شاعیران و ئه‌ستوونده‌کانی ئه‌ده‌بی کۆن و کلاسیکی فارسییه؛ که به پێشه‌نگی چیرۆک‌نووسیی له وێژه‌ی فارسیشدا ناوی ده‌رکردووه؛ به سه‌رنجدان به کورد بوونی دایکی نیزامی، ئه‌م پرسیاره قوت ده‌بێته‌وه، ئه‌م کورد بوونه‌ی دایکی نیزامی چ ڕه‌نگدانه‌وه و ده‌ورێکی تۆکمەی له‌سه‌ر زمان و شێعر و به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌و داناوە؟ ئامانجی سه‌ره‌کی ئه‌م تۆژینه‌وه‌یه، لێکۆڵینه‌وه‌یه‌که لەم مژارە، واتە پەیڤ و وشه و ده‌سته‌واژه کوردییه‌کانی دووتوێی دوو کتێبی به‌ناوبانگی شیرین و خوسرهو و حه‌وت‌په‌یکه‌ری نیزامی.
بۆیه هێژا دوکتۆر سه‌یید ئه‌حمه‌د پارسا مامۆستای وێژه‌ی فارسی "زانستگای کوردستان"ی پارێزگای سنه له وتارێکی به‌پێز و تێروته‌سه‌لی به‌ڵگه‌داری زانستیدا که به زمانی فارسی نووسیویه‌تی له ژێر ناوی"بررسی و تحلیل جلوه‌های زبانی فرهنگ مادری در خسرو و شیرین و هفت پیکر نظامی گنجوی" هه‌وڵی داوه به گه‌ڕان و پشکنین له ناواخنی دێڕه شێعرییه‌کانی دوو کتێبی ناو براودا، زۆر وشه و زاراوە و ده‌سته‌واژه و کینایه و په‌ندی پێوه‌ندیدار به بواری زمانی دایکیی نیزامی-کوردی- له‌م دوو کتێبه‌دا ده‌ربێنێت و بیخاته به‌ر باس و لێکۆڵینه‌وه؛ له دواییدا به‌م ئه‌نجامه‌ش گه‌یشتووه که، زمانی دایکیی نیزامی ده‌ورێکی تۆکمە و گرنگی له‌سه‌ر خولقانی ئاسه‌واره‌کانی ئه‌و، نه‌خاسما ئه‌م دوو بەرهەمەی داناوه. منیش میناک ڕێبوارێکی سه‌وداسه‌ری زمان و وێژه‌ی کوردی لێره‌دا دەقاودەق ده‌قی وه‌رگێڕدراوی وتاره‌که ده‌خه‌مه به‌رده‌ست خوێنه‌رانی ڕێزداری کورد. هێڤیدارم ببێتە هۆی ئاوڕدانەوەی مامۆستایانی پایەبەرزی وێژە و زمانی فارسی بەرەو لای زمانی کۆن و ڕەسەنی کوردی.
پێشه‌کی (مقدمە):
شاعیران گۆش و په‌روه‌رده‌کراوانی نێو ئه‌و ئاقار و کۆمه‌ڵگایه‌ن که تێیدا ده‌ژین؛ بۆیه تێڕوانین و هزر و ئاسه‌واره‌کانیان ڕه‌نگدانه‌وه‌یه‌که له تایبه‌تمه‌ندییه چاندی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی تاکه‌کانی ئه‌و کۆمه‌ڵگایه. زۆر هۆکاری وه‌کوو: جوگرافیا، هه‌لومه‌رجه کۆمه‌ڵایه‌تی و ڕامیارییه‌‌کانی زاڵی سه‌رده‌م، ڕاده‌ی وشیاری و خوێندەواریی هۆزانڤانان، واقیع و ڕووداوه مێژوویییه‌کان و هتد، ده‌توانێ ده‌ورێکی بەرچاوی له سه‌ر ئه‌ندێشه و ئاوه‌ز و زمانی شاعیران هەبێت. یه‌ک له‌م هۆکاره گرنگانه زمانی دایکیی، واته زمانی زگماکی ئه‌و هۆنه‌ره‌‌یه.
چاند - فه‌رهه‌نگ، کولتوور- به گشتیی، هه‌موو ئه‌و شتانه‌یه که ئێمه له خه‌ڵکی دیکه‌وه فێری ده‌بین و تا ڕاده‌یه‌کی زۆر، گشت کرده‌وه ئینسانییه‌کان، ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ له فه‌رهه‌نگه‌وه هه‌ڵده‌قوڵێن و له ژێر ده‌سته‌ڵات و کاریگه‌ریی ئه‌و دان. کولتوور و فه‌رهه‌نگی مرۆڤی، میراتێکی که‌ڤنه که له درێژه‌ی چاخ و سه‌ده‌کاندا له پێشینیانه‌وه بۆ نەهاتووان و له به‌ره‌یه‌که‌وه بۆ به‌ره‌یه‌کی دی گوازراوه‌ته‌وه و هه‌ر ده‌میش له گه‌شه و ئاڵوگۆڕ دایه.
فه‌رهه‌نگ و زمانی دایکیی بە واتای ئه‌و چاند و زمانه‌یه که تاکێک تێیدا له دایک ده‌بێت و هزر و بیر و ئه‌ندێشه و ئاکاره‌کانی له‌وێدا گه‌شه و نەشە ده‌کا و ده‌ژێیته‌وه.( پاشماوه‌ی وتاره‌که له مه‌هابادی 175دا بخوێننه‌وه)