* هه‌وه‌توو *
قوتابخانه‌ی عه‌تائوڵڵا ئه‌مینی که‌سنه‌زان هه‌وه‌توو
* هه‌وه‌توو *
قوتابخانه‌ی عه‌تائوڵڵا ئه‌مینی که‌سنه‌زان هه‌وه‌توو
کورته‌یه‌ک له مه‌ڕ مێژووی کۆنی ئاوایی "مه‌ڕان گه‌وره" 1+ وێنه
کورته‌یه‌ک له مه‌ڕ مێژووی کۆنی ئاوایی "مه‌ڕان گه‌وره"له ناوچه‌ی هه‌وه‌تووی دیواندهره 1
ناوی مه‌ڕان به پێی نه‌خشه و خه‌ریته جوگرافیاییه‌کانی نێو دوو کتێبی "فڕین به سه‌ر شاره کۆنه‌کانی ئێران" له نووسینی ڕیچارد فرای و کتێبی "مێژووی ماد"ی دیاکۆنۆف،ناوی ئه‌و شوێنه‌ی که ناوی ئێستای مه‌ڕان ی لێ وه‌رگیراوه له بنه‌ڕه‌تدا ماران و مێهران بووه، ئه‌م شوێنه ئێستاکه به ناوی مه‌ڕان شانه‌زه‌ر به ناوبانگه که وشه‌ی شانه‌زه‌ر خۆی چیرۆکێکی تایبه‌تی هه‌یه که دوایی له سه‌ری باس ده‌کرێ.
خه‌ڵکی نیشته‌جێ ئه‌م شوێنه واته مه‌ڕان شانه‌زه‌ر(ماران،مێهران) به پێی به‌ڵگه سه‌لمێندراوه‌کان600 ساڵی پێش ئێستا به هۆی بارینی به‌فرێکی زۆر و ڕووخان و له ناو چوونی ئه‌و گونده‌ی خۆیان و هه‌روه‌ها بوونی ئه‌شکه‌وتێکی زۆر له ده‌وروبه‌ری ئه‌و شوێنه‌دا و گه‌رم بوونی نێو ئه‌شکه‌وته‌کان کۆچیان کردووه بۆ ئه‌م شوێنه‌ی ئێستای مه‌ڕان.وشه‌ی ماران و مێهران به تێپه‌ڕینی کات و گۆڕان و سوانی پیته‌کان بووه‌ته،مه‌ڕان که له ئه‌ساسدا وشه‌کانی مه‌ڕان و ماران و مێهران له وشه‌ی میترا و مێهر(خۆر- ڕۆژ) که خودای ئایینی که‌ونارای میتراییزم و ئێرانی کۆن بووه که‌وتووه‌ته‌وه.
میترا له ئاوێستادا به شێوه‌ی میثرا (mithra)،له زوانی پارسی کۆن و سانسکریتی هیندیشدا به شێوه‌ی میترا(mitra) هاتووه،ئه‌م واژه‌یه له ئاوێستادا له به‌شی گاتاکاندا یه‌کجار له ئێشتودگات(یه‌سنا45 به‌ندی5) به مانای په‌یمان و گرێ‌به‌ست و خزمایه‌تی به کار هاتووه.یه‌که‌مین کارێز(قنات) و سیستمی لووله‌کێشی مۆدێڕنی ئه‌و سه‌رده‌مه به شێوه‌ی سواڵه‌تی سووره‌وه‌کراوی پێکه‌وه گرێ‌دراو له پارێزگای سنه‌دا که بۆ شه‌ش سه‌ده‌ی پێش ئێستا ده‌گه‌ڕێته‌وه له مه‌ڕاندا دۆزراوه‌ته‌وه هه‌روه‌ها وێنه و نه‌خشه‌ی فه‌ڕشی مه‌ڕان ناوبانگێکی جیهانی له پیشه‌ی فه‌رش‌بافی ئه‌م ناوچه‌یه‌دا هه‌یه که جێگای شانازی و بایه‌خێکی زۆره.
شایانی وتنه که ڕێگای سه‌ره‌کی پاشایانی کۆنی ئێران که بۆ تاج له سه‌رنان و ستایشی ئه‌هوورامه‌زدا و دیداری ئاورگه‌ی پیرۆزی ئازه‌رگوشنه‌سپ(شاری شیز- ته‌ختی سڵێمان) که له نێو سێ ئاورگه‌ی زۆر پیرۆزی ئه‌وکاتی ئێران(ئازه‌رگوشنه‌سپ - ئازه‌ربه‌رزین مێهر – ئازه‌رفه‌ڕه‌نبه‌غ) گرینگترین و پیرۆزترین ئاورگه‌ی ئێرانی کۆن بووه، به نێو ده‌شتی هه‌وه‌توو(بان کوردستان) و مه‌ڕاندا تێپه‌ڕیوه و ئێستاکه‌ش شوێنی ئه‌و جاده‌یه هێشتا له‌م گونده‌دا ماوه‌ته‌وه.هه‌روه‌ها ناوی شانه‌زه‌ر وه‌کوو پاشگری مه‌ڕان له‌وه‌وه هاتووه که گوایه یه‌کێ له پاشایانی ئێرانیی، کاتێ بۆ دیداری ئازه‌رگوشنه‌سپ چووه‌و و پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی ماوه‌یه‌ک له مه‌ڕان بارگه و بنه‌ی خستووه‌و ماوه‌ته‌وه و خه‌ڵک میواندارییه‌کی چاکیان لێ کردووه و پاشان ناوی شانه‌زه‌ریان بۆ ئه‌و شوێنه هه‌ڵبژاردووه...(درێژه‌ی هه‌یه)
حه‌مید ئاریانا
کردنی به کوردی: له‌تیف سوڵتانی
دیمه‌نێک له مه‌ڕان گه‌وره
تاقه‌جان
کویل ئاغه‌باوا
که‌نه سووره
یه‌که‌مین تراکتۆرێک که له لایه‌ن سه‌عی سوڵتانه‌وه هێنرایه مه‌ڕان گه‌وره
ریشه‌‌شناسی و وجه‌‌تسمیه‌ی چند واژه‌ی اصیل کوردی :
ریشه‌‌شناسی و وجه‌‌تسمیه‌ی چند واژه‌ی اصیل کوردی :
1- واژه‌ی مزگەوت که در زبانهای اروپایی به شکل (مۆسکیو) به کار می رود در اصل پرستشگاه خدای حکمت«مزدیا» (مزدا) می باشد که شکل پهلوی آن مزگیت به معنای پرستشگاه است. در عربی کلمەی مسجد مأخوذ از همین واژه است.این واژه به همین صورت (مزگت) درزیرلهجه‌ی کوردی اردلانی به کار می‌رود و به صورت «مزگه‌وت» در مکریانی و سۆرانی کاربرد دارد.
2- کلمەی کردی «باژێر» به معنای شهر برای تعریف یک مکان آباد که محل عبور افراد بسیار است به کار می رود. واژه ی باژ که در عربی تبدیل به باج شده از همین واژه‌ی کوردی گرفتە شدە است. در تعریف باژ گفته می شود که در ورودی شهرهای مختلف پیش از ورود به بازار افرادی از اهالی همان شهر ورودیه‌ای به نام باژ می گرفته‌اند.همچنین کلمەی بازار از این کلمە گرفتە شدە است.
3-واژەی تاق‌بستان که اشتباه رایج در فارسی است یک واژه‌ی اصیل کردی است و در اصل تاقه‌و‌سه‌نگ(تاقه‌وسه‌ن) بوده است به معنی تاق از سنگ ساخته شده.
4- واژه‌ی میرزا که در اصل مهرزا بوده و مهرداد(خدای مهر(میترا) آنرا عطا کرده) فارسی نیز شبیه آن است به معنی زاده‌ی‌مهر، هردو از واژه‌ی میترا ساخته شده‌اند که ایزد روشنایی در آیین میتراییسم بوده است.
5- جوامێر به معنای جوانمرد بخش دوم این واژه در اصل مهر بوده است جوانمهر.
6- واژه‌ی مهران در اصل شخصی بوده که امور پرستشگاه مهر و پرده‌داری آنرا به عهده داشته است مهران و مهربان یعنی نگهبان‌مهر کە در کوردی به میری میران به معنای رهبر بزرگ تغییر یافته است.واژه‌ی مه‌ڕان که نام روستایی در هه‌وه‌توو می‌باشد هم در اصل همان مهران بوده.
له‌تیف سوڵتانی
کورته‌یه‌ک له باره‌ی مێژوو و بن‌زاراوه‌ی دیواندهره
کورته‌یه‌ک له باره‌ی مێژوو و بن‌زاراوه‌ی دیواندهره
(مختصری درباره‌ی تاریخ و زیرلهجه‌ی دیواندره)
"مێژووی شاری دیواندهره"
دیواندهره تارێخێکی کۆنی به درێژایی مێژووی شارستانییه‌تی* ئێران هه‌یه،واژه‌ی دیواندهره که له کۆندا "میرانشا"یان پێ وتووه،له ڕوانگه‌ی* واژه‌ناسییه‌وه دوو ڕا و بۆچوونی جیاوازی* له سه‌ره،یه‌که‌م به مانای نێوان‌ده‌ڕه‌یه(میان‌دره)چونکه له نێوان دۆڵدا هه‌ڵکه‌وتووه*،دووهه‌م به مانای دیوان+ده‌ڕه:ناوه‌ندی* به‌ڕێوه‌بردنی* داد و دادگایی کردن هاتووه.هه‌ندێ له خێڵه به‌ناوبانگه‌کانی ناوچه‌ی دیواندهره بریتین* له: گه‌ڵواخی، قاڵقاڵی،مه‌نمی، تیله‌کۆ،گۆران و...دیواندهره شاری شاعیرانێکی وه‌کوو عارفی به‌ناوبانگ مامۆستا مه‌هجووری*،مه‌ینه‌تی*،کۆلیل* و هه‌یبه‌ته*.
ڕووباری* قزڵ‌وه‌زان له ناوچه‌ی* پڕگوڵ و گیا و دڵبزوێنی* ساراڵی دیوانده‌ره‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت.چل‌چه‌مه‌ی سه‌ربه‌رزیش له به‌رزترین کێوه سه‌رکه‌شه‌کانی ئه‌م شاره‌یه.ئه‌شکه‌وتی* مێژوویی که‌ره‌فتووش وه‌کوو کۆڵه‌که و ناسنامه‌ی* فه‌رهه‌نگیی دیوانده‌ره‌‌یه که دروستبوونه‌که‌ی بۆ سه‌رده‌می مزۆزۆئیک ده‌گه‌ریته‌وه،له ئاواییه مێژوویی و کۆنه‌کانیشی ده‌توانین ئاماژه به شاڵی‌شه‌ل،زاخه‌ی گه‌وره، باش‌قشڵاق، ئاغه‌جه‌ری ، قه‌ره‌تۆره و مه‌ڕان گه‌وره بکه‌ین.جان‌کینسۆن له سه‌فه‌رنامه‌که‌ی خۆیدا هه‌ر له باشووری* ده‌ریاچه‌ی ئوروومییه‌وه تا هه‌ورامان و بۆکان و سه‌قز و دیوانده‌ره‌ی به مادی چکۆله ناو بردووه و هه‌مه‌دانیشی به مادی گه‌وره داناوه.
دیواندهره له شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانیدا شاهیدی ڕووداوێکی حه‌ماسییه به ناوی عه‌زیز و ته‌کش که دوو برا له خێڵی مه‌نمی بوونه و پێشیان به سپای داگیرکه‌ری* قاجاره‌کان له کێوه‌کانی شێخ‌شه‌ره‌ف و زێڕئاوادا که سه‌نگه‌ریان بووه گرتووه و قاره‌مانانه شه‌ڕیان کردووه و به ده‌ستی قاجاره‌کان ناجوامێرانه* شه‌هید کراون.هه‌روه‌ها له شه‌ڕی دووهه‌می جیهانیدا خێڵ و عه‌شایره کورده‌کانی گه‌ڵواخی به یا‌رمه‌تی حه‌مه‌ڕه‌شی خانی بانه دژ به ده‌سه‌ڵاتی* ڕه‌زا شا له‌م ناوچه‌یه‌دا شۆڕشیان* هه‌ڵگیرساندووه.
"زوان و لاجه‌ی دیواندهره"
زوانی کوردی به گشتی له چوار زاراوه* یا له‌هجه‌ی سه‌ره‌کی* دروست بووه که ئه‌مانه‌ن:
1- کوردی ژووروو 2- کوردی ناوه‌ڕاست3 - کوردی خواروو 4-گۆران - زازا
جا هه‌رکام له‌م زاراوه سه‌ره‌کییانه چه‌ند لق و بن‌زاراوه*(ژێرله‌هجه) له خۆ ده‌گرن،بۆ نموونه بن‌زاراوه‌کانی کوردی ناوه‌ڕاست ئه‌مانه‌ن:
سۆرانی،موکریانی، ئه‌رده‌ڵانی، جافی و گه‌رمیانی.
بن‌زاراوه‌ی ئه‌رده‌ڵانی خۆی چه‌ند بن‌زاراوه‌یه‌کی دیکه‌ی لێ ئه‌بێته‌وه که ئه‌مانه‌ن:
سنه‌یی- دیوانده‌ره‌یی(میرانشایی)- کامیارانی- بان‌له‌یلاخی و دێولانی و....
که‌وایه بن زاراوه‌ی دیوانده‌ره‌یی لقێکه له ئه‌رده‌ڵانی و و ئه‌رده‌ڵانی خۆیشی لقێکه له زاراوه‌ی کوردی ناوه‌ڕاست.
هه‌ندێ که‌س بن‌زاراوه‌ی دیوانده‌ریی دابه‌ش ده‌که‌نه سه‌ر چه‌ند لقێک که ئه‌و لقانه بریتین له:
چه‌م‌شاری،ساراڵی،هه‌وه‌توویی،وێڵ‌کوشتی و....که هه‌ر کام له‌م لقانه له شێوه‌ی فۆنۆتیک و ده‌نگه‌کاندا که‌مێ له گه‌ڵ یه‌کدا جیاوازیان هه‌یه.
که‌وایه لاجه‌ی دیواندهره ده‌توانین به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه نیشان بده‌ین.
زوانی کوردی : کوردی ناوه‌ڕاست > ئه‌رده‌ڵانی > دیوانده‌ره‌یی > ....
له‌تیف سوڵتانی
مامۆستا مه‌ینه‌تی (محه‌ممه‌د حه‌سه‌ن ڕه‌زایی)- زاخه‌ی خواروو
مامۆستا کۆلیل(مه‌لا عوممه‌ر ساڵحی ساحب)
مامۆستا هه‌یبه‌ت(سه‌یید محه‌ممه‌د سادق حوسێنی)-قه‌ڵاگا
ئاواتێک.....
شێعرێکی جوانی مامۆستا عه‌بدوڵڵا په‌شێو به ته‌رجه‌مه‌ی وشه دژواره‌کانییه‌وه
(شعری زیبا از استاد عبدالله پشیو با ترجمه‌ی واژه‌های دشوار آن به فارسی)
"ئاواتێک" .......(یک آرزو)
که‌وێڵێکی داوێنی چیا،
ترپه‌ترپی به ئاسته‌می نمه‌ی باران،
ئاگردانێک،قرچ و هۆڕی؛
چیلکه و داران،تاقچه‌یه‌کی پڕکتێب و زاڕۆیه‌کی خه‌په‌تۆڵه‌ی ئاگرپاره،
ئازیزێکی زه‌ردئه‌سمه‌ری که‌زی و بسک تا که‌مه‌ری گوێ به گواره
مله‌قۆته‌ی ته‌نکه‌خه‌مێک،
هاژه‌هاژی له دووره‌وه‌ی لێڕێک؛چه‌مێک،
کترییه‌ک چای، به دووکه‌ڵی چڕ ده‌مکراو،
کۆتکه دۆیه‌کی کونده‌ڵان،دوو سێ نانی گه‌رمی تیری
یه‌ک به‌رچنه‌ی پڕهه‌نار و
ترێ بۆن خۆشی ڕه‌شمیری.
که‌وێڵ:خانه‌ی کوچک کوهستانی داوێن:دامنه چیا:کوه ترپه‌ترپ: در فارسی گرمب‌گرمب(در اینجا صدای باران) ئاسته‌م:اندک اندک ئاگردانێک:آتشدان،منقل،جای آتش زاڕۆ:کودک خردسال
خه‌په‌تۆڵه:بچه‌ی تپل و چاق و گوشتالو ئاگرپاره:آتشپاره،شلوغ زه‌ردئه‌سمه‌ر:گندم‌رنگ،دختر یا زن سبزه
که‌زی:زلف،موی دراز(ئه‌گریجه) بسک:زلف،(ئه‌گریجه) گواره:گوشواره مله‌قۆته:سرک‌کشیدن
ته‌نکه:خیلی‌کم،تنک(ته‌نکه‌خه‌م:غمی‌کوچک)هاژه‌هاژ:صدای آبشار و باد لێڕ:جنگل چڕ:غلیظ،جنگل‌انبوه و پر دار و درخت کۆتکه:کاسه‌ی‌چوبی کونده‌ڵان:سردابه‌ی جای مشک‌آب،(ژێرزه‌مینی ساردی جێگه‌ی کونه و مه‌شکه‌ی ئاو و دۆ لێ دانان) به‌رچنه:سبد میوه‌چینی،(قه‌رتاڵه)نانی تیری:نان نازک و تنوری
ترێ:انگور ڕه‌شمیری:نوعی انگور سیاه
له‌تیف سوڵتانی
چه‌ن قسه‌ی خۆش
چه‌ن قسه‌ی خۆش که هه‌ندێکیان هی ڕشته‌ی مرواری مامۆستای گه‌وره عه‌لائه‌ددین سه‌جادین،تکایه ئه‌گه‌ر ئه‌م کتێوه به‌نرخه‌تان گیر که‌وت حه‌تمه‌ن بیسێنن،گه‌نجینه‌یه‌که پڕیه له ته‌جروبه‌ی قه‌دیمییه‌کان و قسه‌ی خۆش و نه‌سته‌قی کورده‌واری که تێری لێ ناخوه‌ن.
..................................
1- مه‌ڵایێک باسی به‌هه‌شتی بۆ خه‌ڵک ئه‌کرد. ئه‌یوت: به‌هه‌شت پڕیه له کانیاوی ساف و ڕۆشن،له هه‌موو لایێکه‌وه گوڵ و گیا خه‌رمانه‌یان* داوه، ئه‌م گوڵ و گیایانه هه‌ر چڵێکیان جۆره بۆنێکیان هه‌یه، گیا و گوڵ تا که‌مه‌ری به‌شه‌ر تێت،ئه‌گه‌ر یه‌کێکیان بشکێ، خێرا یه‌کێکی‌تر له شوێنه‌که‌ی سه‌وز ئه‌وێته‌و.ئه‌مانه قه‌ت له دوایی هاتن نایه‌ن.
کاورایێک له مه‌جلیسه‌که‌دا به ته‌واوی دڵی دابووه قسه‌کانی مه‌ڵا، هه‌ر له ناکاو هه‌ڵسا سه‌ر پا و وتی:" ئه‌ی دایکم وه ساقه‌ت بێ مه‌ڵا، به‌خوا به هه‌شت جێ به‌رخ له‌وه‌ڕاندنه!!"
2- ئه‌مه‌ش باسی کۆنه و مامۆستا هه‌ژار به شێعر له کتێبی "بۆ کوردستاندا" هۆنیویه‌ته‌وه*:
سوارێک ڕائه‌برد له کوێره‌دێیک
پیسکه‌یه‌ک* وتی ببه میوانم
گورجێ داوه‌زی و پرسی ئه‌سپه‌که‌م
له کوێ ببه‌ستم ماڵت نازانم؟
وتی نه‌مزانی گوێت ئه‌ونه سووکه
من په‌شیمانم بیخه‌ره زوانم
3- ئاغایێک ڕێی ئه‌که‌وێته گوندێکی* هه‌ژار. ناچار شه‌و ئه‌چێته ماڵی وه‌رزێرێک*. هۆده‌یێکی* سارد و بێ نوێن*و بان. ئاغا ئه‌یژێ :لێفێکم بۆ بێنه بخه‌فم".
خاوه‌ن ماڵ:"خه‌جاڵه‌ت خوه‌م نیمانه"
ئاغا :" باشه به‌ڕێک،ڕاخه‌رێک بێنه پێم داده ".
خاوه‌ن ماڵ :"ڕووڕه‌ش خوه‌م نیمه.به‌ڵام کۆپانی که‌ره‌که‌م لێره‌یه، گه‌ره‌کته بۆت بێرم"
ئاغا به تووڕه‌ییه‌وه:" ده‌مت داخه، چۆن شتی وا ئه‌یژی؟ کۆپان بۆ باوکت دانه. بڕۆ هیچم نه‌گه‌ره‌که."
نیوه‌شه‌و ئاغا له سه‌رما خه‌وی لێ‌ناکه‌وێ. هاوار ئه‌کا :"ڕه‌ق هه‌ڵاتم له سه‌رما، هه‌رچی دێنی بێنه به‌ڵام ناوی مه‌هێنه.
4- کاورایێک ڕانه‌مه‌رێکی هه‌بوو، کاورا پیاوێکی نوێژکه‌ر بوو، له ناکاو قڕ که‌وته ڕانه‌که‌ی، هه‌ر جاره تا ئه‌چوو بۆ مزگه‌وت و ئه‌هاته‌وه، چه‌ند سه‌ر مه‌ڕی لێ ئه‌مرد. وای لێ هات هیچی نه‌ما تاقه بزنێک نه‌وێ!! بزن به دار و به‌رده‌وه نا‌‌وێسا. ڕۆژێک کابرا ڕووی کرده بزنه‌که و وتی :" سه‌گباب! داسه‌کی یا نا، ئه‌گینا نوێژێکت تێ ئه‌گرم و تۆش له کۆڵ خۆم ئه‌که‌مه‌وه!!"
5- کاورایێک له سه‌ر سینی دائه‌نیشێ نان ئه‌خوا. پشیله‌یه‌ک تێ به دیارییه‌وه ده‌س ئه‌کاته میاو میاو. ئه‌م هه‌ر به‌شی ئه‌دا ئه‌و هه‌ر ئه‌یژێ میاو. کاورا ئیتر تووڕه ئه‌بێ. هه‌ڵئه‌سێ سینییه‌که ئه‌نێته به‌ر ده‌م پشیله‌که و خوه‌ی ئه‌چێته ئه‌و لاوه‌و ئێژێ :" سه‌گباب من میاو، .... من میاو!. دا‌بزانم تۆ به‌ش من ئه‌ده‌ی؟!
6- کابرایه‌کی درۆزن له ناو مێوانییه‌کدا دانیشتبوو له‌و مه‌جلیسه هه‌ر که‌س باسی ڕاو و به‌سه‌رهاتی جۆراوجۆری خۆی ئه‌کرد.کابراش ده‌ستی کرد به گێڕانه‌وه‌ی ڕاوه په‌زه‌کێفییه‌ک له ناو دارستانێکا.
وتی: هه‌ر هاتم په‌زه‌کێفییه‌که بپێکم، په‌زه‌کێفییه‌که هه‌ڵات و سه‌یرم کرد شێرێک له پشت سه‌رمه‌وه تێت.
قسه‌ی کاورا زۆر سه‌یر بوو و جه‌ماعه‌تیش به تاسه‌وه ئه‌یانوت : دهی دهی، دوایی؟
کابراش به‌رده‌وام بوو و وتی : دارێکی گه‌وره له لام بوو، له داره‌که هه‌ڵڕۆسکام و وه‌سه‌ر که‌وتم و له ناکاو بۆ به‌وبه‌ختی تفه‌نگه‌که‌شم له سه‌ر داره‌که داکه‌فت.
خه‌ڵکیش وتیان : دهی،دهی دوایی؟
کابراش گه‌رم داهات و وتی : له سه‌ر داره‌که بووم ده‌نگێکم له ژوور سه‌رمه‌وه بیست.
خه‌ڵکیش وتیان : دهی،دهی دوایی؟
ئه‌ویش وتی : ته‌ماشام کرد پڵنگێکیش له سه‌ره‌وه بۆ لام دێ.
جه‌ماعه‌ت پرسیان:دهی، دوایی؟
کابراش قسه‌که‌ی بۆ کۆ نه‌‌کرایه‌وه و وتی : جا هیچ. به داخه‌وه خواردمیان!!
خه‌ڵکه‌که وتیان : کوه پیاوی خاس به که‌م درۆ که.ئه‌ی ئه‌وه نییه لێره زلومل قه‌وی دانیشتویی. کوا خواردتیان؟ ئه‌وه نییه زیندووی؟
کابراش وتی : جا تو خوا وه‌مه ئێژن زیندوو بوون؟ کوا ئه‌مه ژیانه؟ نه ڕۆن وه‌گیر ئه‌‌که‌وێ، نه برنج و گۆشت له سه‌ندن تێ، نه ڕه‌نگی گۆشت و مریشک ئه‌‌بینین؟!ئائه‌مه که‌ی ژیانه هه‌ر مردن باشه وه‌ڵلا !
7- ڕه‌فێقێکم ئه‌یگێڕایه‌وه ئه‌یوت:ئامۆزاکه‌م له دانشگای ته‌ورێز ده‌رسی ئه‌خوێند. ڕۆژێک ئه‌چێته لای که‌فاشێک بۆ واکس کردنی که‌وشه‌کانی. ئه‌‌بینێ کابرای که‌ففاش کورده و به ده‌م واکس لێدانه‌که‌وه، خه‌ریکه خاوه خاو گۆرانییه‌کی خاو له بن لێویه‌وه ئێژێ :"ئا......ی ئه‌ما......ن" و هه‌ر به‌و ڕیتمه‌ش، زۆر به خاوی و له سه‌ره‌خۆ فڵچه‌که‌ی له‌وبه‌ری که‌وش بۆ ئه‌وبه‌ر ئه‌کێشا. ئامۆزاکه‌شم به په‌له بوو.ئیتر تووڕه بوو، هه‌ر زوو فڵچه‌که‌ی له ده‌س کاورا سه‌ند و وتی: ئاوا که‌وش واکس به : "لۆرکێ و لۆرکێ و لۆرکێ و لۆرکێ....ئای وه‌ره لۆرکێ" و زو زو فڵچه‌ی به که‌وشه‌که‌یدا دا ئه‌‌کێشێ.
له‌تیف سوڵتانی
مه‌ته‌ڵی کوردی(چیستان در ادبیات کوردی)
"مه‌ته‌ڵی کوردی"
چیستان در ادبیات کوردی
ئه‌ده‌بییاتی ده‌وڵه‌مه‌ندی فۆلکلۆری(شفاهی)کوردی بریتیه له هه‌شت به‌ش:
1) ئه‌فسانه
2)چیرۆک(داستان)
3)گۆرانی(ترانه‌های محلی)
4)په‌ندی پێشینیان(ضرب‌المثل)
5)گاڵته و گه‌پ(طنز)
6)مه‌ته‌ڵ(معما و چیستان)*
7)کایه و یاری
8) به‌یت(منظومه‌های عاشقانه،حماسی،دینی)
مه‌ته‌ڵ،(معما،چیستان) خوه‌ی به‌شێکه له ئه‌ده‌بییاتی فۆلکلۆری کوردی،که له دێرزه‌مانه‌وه باو باپیرانمان مه‌جلیس و دیوه‌خان و ماڵه‌کانیان پێ ئاوه‌دان کردۆته‌وه و دانیشتنه‌که‌یانی گه‌رموگوڕ کردووه.مه‌ته‌ڵ بۆ حه‌سانه‌وه‌ی مێشک و به‌سه‌ر بردنی کات سوودی هه‌یه، هوشیار و ژیر له‌وانی‌تر جیا ئه‌کاته‌وه،مه‌ته‌ڵ به شێوه‌یه‌کی نادیار یا ته‌ماوی ئه‌وترێت و ڕاستی و دروستی و مه‌به‌سته‌که‌شی پێویستی به بیر و ڕامان و بیرکردنه‌وه‌یه،هه‌ر چه‌ند ئێستا سه‌رده‌می ته‌کنۆلۆژیایه به‌ڵام ژیان به هه‌موو جه‌نجاڵی و ناخوه‌شی و ئێش و ئازار و ڕاکردن به دوای بژیوی ژیاندا پێویستی به‌م جۆره ئه‌ده‌بییاته هه‌یه تا تاوێک خه‌م و په‌ژاره و ناخۆشی له دڵ و ده‌روونماندا بڕه‌وێنێته‌وه و نه‌وه‌ی داهاتووش ئه‌م ئه‌مانه‌ته بپارێزن و له بیری نه‌که‌ن.
نموونه‌ی بیست مه‌ته‌ڵی کوردی که خۆم هه‌ڵم‌بژاردوون:
بزانم کام له‌م مه‌ته‌ڵانه ده‌توانی جواو به‌یته‌وه و هه‌ڵیان بێری!
1- وه نیمه‌یی پڕە وه پڕی نیمه‌یە ؟
2- قەڵای گەچیی ڕێت نییە بچی ؟
3- به ده‌ست ئه‌یچێنی به چاو ئه‌یدووری؟
4- به چوار ئه‌خشێ،به دووان ئه‌چێ،به سیان ئه‌شه‌لێ؟
5- بێ قاچ و باڵە، کە ئه‌مرێ گۆشتی حەڵاڵە ؟
6- بە سەد و یەک برا ،ڕیخۆڵەیەکیان هەیە ؟
7- به سه‌ر په‌نجه،به ڕۆح چواره،به قاچ هه‌شته؟
8- پیاوێک له دایک نه‌بووه مردووه،یه‌کێکیش له‌دایک بووه نه‌مردووه؟
9- پێسی له ناوه، گۆشتی له ده‌ره؟
10- چوارده‌وری ئاوه،ناوه‌ڕاستی ته‌نووره ؟
11- ده‌بار دار هه‌ڵئه‌‌گرێ،بزمارێک هه‌ڵناگرێ ؟
12- دووانی له خوه‌ره، سیانی له سێوه‌‌ره،تۆ زیره‌ک به ناویان به‌ره؟
13- هه‌ی خه‌نه‌خه‌نه هه‌ی زه‌رده‌خه‌نه،سه‌د سندووق له بان سندووقێ به‌نه؟
14- دوو بان، دوو دووکان،هه‌شت مه‌ڕ و دوو به‌ران؟
15- سێ گا، نۆ گایان خوارد؟
16- ئه‌یبینی له به‌رت نییه،له به‌رته نایبینی؟
17- سایه‌قه‌ی ساماڵ،هه‌وری فه‌ره‌نگی،دوو ئاو له جامێ،هه‌ریه‌ک له ڕه‌نگی؟
18- ئه‌وه چه‌س به‌شه‌ر ئه‌یبینێ،خوا نایبینێ؟
19- سێ به‌ی سێ زه‌رده‌به‌ی،سێ هه‌نار سێ ژه‌هری مار؟
20- چاڵێکمان هه‌س چل گه‌زی،فاته و کوبرای تێ‌به‌زی، پڕ ناویشییه له ده‌رزی؟
له‌تیف سوڵتانی
شعری زیبا با لهجه‌ی هه‌ورامی از شاعر بزرگ کورد مولوی تاوه‌گۆزی
شعری زیبا با لهجه‌ی هه‌ورامی از شاعر بزرگ کورد مولوی تاوه‌گۆزی (1221تا1300هجری)که اشعارش در نوع خود بی‌نظیرند:
ئاره‌زووی ئازیز وه‌نه‌م سه‌ر داوه
نه هه‌رده‌ی ده‌روون ئایر وه‌رداوه
تاقه‌ت بی وه هوون جه سه‌ختی زامان
تک‌تک چون هه‌رس ڕێزا وه دامان
خه‌م نه سه‌ر جۆی هوون سارای دڵ جه‌م‌جه‌م
بار چنی چون فه‌وج قافڵه‌که‌ی عه‌جه‌م
هه‌ر وه زۆر مه‌نده‌ن نیم نه‌فه‌س باقی
واده‌ی ده‌ورته‌ن، هانا، هه‌ی ساقی
ده‌ورێ ده‌ر وه ناز وه پیاڵه‌وه
ژه‌نگێ دڵ وه جام مه‌ی بماڵه‌وه
بۆی گوڵاڵه‌ی ده‌رد دڵبه‌ر عه‌زیزه‌ن
مه‌زه‌ی تامێ خه‌م یاران له‌زیزه‌ن
فریاڕه‌سیم که‌ر،نه‌جای گشت که‌سم
مازه ئه‌و له‌ززه‌ت به‌رشۆ نه ده‌سم
ئیحیام که‌ر وه جام سافێ یه‌ک مه‌نی
به‌ڵکوو بمانوون په‌ی غه‌مێ هه‌نی
واژه‌های مشکل شعر:
هه‌رده: صخره،سنگ ئایر:آتش هه‌ر داوه:زده است
هوون:خون هه‌رس:اشک ڕێزا:ریخته
جۆ:جویبار سارا:صحرا بار چنی:بارآماده‌ی سفر
مه‌نده‌ن:مانده است هانا:هاوار،فریاد سه‌ر داوه: تجلی کرده
نه جای:به جای مازه:مگذار به‌رشۆ:از دست رفتن
بمانوون:بمانم هه‌نی:دیگر وه‌نه‌م: در من
گوڵاله‌ی ده‌رد:درد فراق را به گل تشبیه کرده است.
برگرفته از دیوان مولوی- له‌تیف سوڵتانی
جملاتی زیبا از خورخه لوییس بورخس
جملاتی زیبا از خورخه لوییس بورخس
- همیشه حرفی را بزن که بتوانی بنویسی، چیزی را بنویس که بتوانی امضایش کنی، و چیزی را امضا کن که بتوانی پایش بایستی.
- آنانکه تجربه‌های گذشته را به خاطر نمی‌آورند، محکوم به تکرار اشتباه‌اند.
- وقتی به چیزی می‌رسی، بنگر که در ازای آن، از چه گذشته‌ای.
- آدم‌های بزرگ، شرایط را خلق می‌کنند و آدم‌های کوچک، از آن تبعیت می‌کنند.
- آدم‌های موفق، به اندیشه‌هایشان عمل می‌کنند اما سایرین، تنها به سختی انجام آن می‌اندیشند.
- گاهی خوردن لگدی از پشت، برداشتن گامی به جلو است!
- هرگز به کسی که برای احساس تو ارزش قایل نیست، دل نبند.
-همیشه توان این را داشته باش تا از کسی یا چیزی که آزارت می‌دهد، به راحتی دل بکنی.
- به کسانی که خوبی دیگران را بی‌ارزش یا از روی توقع می‌دانند،خوبی نکن و اگر خوبی کردی، انتظار قدردانی نداشته باش.
- قضاوت خوب محصول تجربه است و از دست دادن ارزش و اعتبار، محصول قضاوت بد.
-هرگاه با آدم‌های موفق مشورت کنی، شریک تفکر روشن آنها خواهی بود.
- وقتی خوشبخت هستی که وجودت، آرامش‌بخش دیگران باشد.
- به خودت بیاموز که هرکسی، ارزش ماندن در قلب تو را ندارد.
- هرگز برای عاشق شدن دنبال باران و بابونه نباش، گاهی در انتهای خارهای یک کاکتوس، به غنچه‌ای می‌رسی که زندگیت را روشن می‌کند.
- هرگاه نتوانستی اشتباهی را ببخشی،آن از کوچکی قلب توست، نه بزرگی اشتباه.
- عادت کن همیشه حتی وقتی عصبانی هستی، عاقبت کار را در نظر بگیری.
- آنقدر به در بسته چشم ندوز تا درهایی را که باز می‌شوند، نبینی!
- تملق،کار ابلهان است.
- کسی که برای آبادانی می‌کوشد، جهان از او به نیکی یاد می‌کند.
- آنکه برای رسیدن به تو از همه کس می‌گذرد، عاقبت روزی تو را تنها خواهد گذاشت!
- نتیجه‌گیری سریع در رخدادهای مهم زندگی، از بی‌خردی است.
-هیچ گاه ابزار رسیدن به خواسته‌ی دیگران نشو.
- از قضاوت دست بکش تا آرامش را تجربه کنی.
- دوست، برادری است که طبق میل خود، انتخابش می‌کنی .
کم کم یاد خواهی گرفت تفاوت ظریف، میان نگهداشتن یک دست و زنجیر کردن یک روح را. کم کم یاد میگیری که حتی نور خورشید هم می‌سوزاند اگر زیاد آفتاب بگیری.
باید باغِ خودت را پرورش دهی، به جای اینکه منتظر کسی باشی تا برایت گل بیاورد!
یاد میگیری که میتوانی تحمل کنی،
که محکم باشی پای هر خداحافظی
یاد میگیری که خیلی می‌ارزی.
(خورخه لوییس بورخس)
به بۆنه‌ی سه‌ره‌تای ساڵی نوێ زایینی
ده‌ستپێکی ساڵی نوێ زایینی"2015"پیرۆز ڕاده‌گرین،هیوادارین ئه‌مساڵ ساڵی ئاشتی و ته‌بایی و پێکه‌وه‌ژیان و خۆشه‌ویستی و گه‌یشتن به ئاوات و مافه‌کانمان بێت.هه‌روه‌ها ساڵی له گۆڕنانی دوژمنایه‌تی و شه‌ڕ و ئه‌و به‌ڵایه بێ که ئه‌مڕۆ به‌شێک له ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاستی داگرتووه.هێڤیخوازم ببێته ساڵێک بۆ جیهانێکی پاقژتر و بێ شه‌ڕ و شۆڕتر،ببێته ساڵی چاند و سامانی فه‌رهه‌نگیی گه‌له‌که‌مان و ڕووناکبیرانیش به‌گوڕتر بێنه مه‌یدان.
له‌تیف سوڵتانی
چگونگی کشف قباله‌های باستانی اورامان
چۆنیه‌تی دۆزینه‌وه‌ی قه‌واڵه کۆنه‌کانی هه‌ورامان
چگونگی کشف قباله‌های باستانی اورامان
مهمترین رویداد تاریخی کوردستان در آغاز قرن بیستم میلادی کشف چند کتیبەی مربوط بە عصر اشکانی یعنی سدەی نخست پیش از میلاد در منطقەی هەورامان است.
سی.جی.ادموندز کارگزار بریتانیا در عراق در کتابی تحت عنوان ((کوردها ، تورکها و عربها)) چگونگی کشف قباله‌های اورامان را چنین بازگو می کند:
پیش از جنگ جهانی اول، یکی از مریدان شیخ علاءالدین نقشبندی به نام صوفی عبدالله در روستای بیاره از روستاهای اورامان به شیخ اطلاع می دهد که بر تخته سنگی بر فراز قله‌ی کۆساڵان در اورامان، نقش مردی را دیده است که تیری به دست دارد. به فرمان شیخ، صوفی یاد شده مأمور می گردد که پیرامون تخته سنگ مذکور تحقیق کند. سپس صوفی به همراه تنی چند از مریدان شیخ به قله‌ی کوه می‌روند. جهت تیری که در دست مرد منقوش بر سنگ است، آنها را به سوی غاری در آن حوالی رهنمون می سازد. مریدان شیخ پس از کاوش در غار،خمره‌ای گلین و پر از ارزن پیدا می کنند و در میان ارزنها سه قباله‌ی نوشته شده بر پوست آهو که دو تای آن به زبان یونانی با ترجمه به پهلوی اشکانی و سومی به زبان آرامی بوده کشف می‌گردد.خبر کشف این اسناد مهم غوغایی به پا می‌کند، این اسناد نزد شیخ علاءالدین نگهداری می‌شوند. در اوایل قرن بیستم، هنگامی که دکتر سعیدخان کردستانی دانشمند بزرگ و چشم پزشک و اهل سنندج برای معالجه‌ی چشم عباسقلی‌خان به مریوان عزیمت می کند، اسناد یاد شده در اختیار دکتر سعیدخان قرار می‌گیرند. قباله های مذکور در سال
۱۹۱۳بە وسیلەی دکتر سعیدخان و توسط پروفسور ادوارد براون به دست دکتر مینس متخصص زبان یونانی و پرفسور کاولی متخصص زبان آرامی می‌رسد، قباله های سه‌گانه‌ی اورامان هم اکنون در موزه‌ی لندن نگهداری می شوند.
موضوع،رسم‌الخط، تاریخ و زبان قباله‌های اورامان
موضوع قباله‌های سه‌گانه‌ی اورامان درباره‌ی اجاره‌ی یک تاکستان یا باغ انگور است و علی‌الظاهر هر سه قباله مربوط به‌یک باغ انگور است. شیوهی اجاره نیز به خودی خود، شایان توجه است و حاکی از نوعی مالکیت مشروط است.
بر پایه‌ی تحقیقات متخصصین زبانشناسی، قباله‌ی یکم به خط و زبان یونانی نگاشته شده و تاریخ آن به سال 87 تا 88 پیش از میلاد و عصر فرمانروایی مهرداد دوم اشکانی باز می‌گردد. قباله‌ی دوم نیز به خط و زبان یونانی به رشته‌ی تحریر در آمده است و به سال 21 تا 22 پیش از میلاد و عصر فرمانروایی فرهاد چهارم پسر پاکوس اشکانی تعلق دارد و اما قباله‌ی سوم به الفبای آرامی دستکاری شده تحریر گشته و مربوط است به سال 11 تا 12 پیش از میلاد و باز مربوط به‌عصر امپراتوری فرهاد چهارم اشکانی است.
نکته‌ی بسیار مهم درباره‌ی سند سوم این است که زبان و رسم الخط قباله‌ی سوم زبان برجای مانده‌ی مادی یا کوردی کهن است که با واژه‌های یونانی و هزوارشهای آرامی آمیخته شده‌است.
دکتر جمال رشید استاد تاریخ دانشگاه بغداد که در سال 1988 متن سه سند کهن هه‌ورامان را به رسم الخط عربی و سپس کوردی برگردانده است می گوید: خود پروفسور مینس و کاولی بر این عقیده هستند که زبان قباله‌ی سوم که به خط آرامی است به زبان کوردی نزدیک است.
اما چون آنها هیچکدام زبان کوردی را بلد نبوده‌اند پس حدس زده‌اند که باید زبان قباله‌ی سوم پهلوی پارتی یا اشکانی باشد، حتی پروفسور کاولی از خود می پرسد: به راستی زبان قباله‌ی سوم به چه زبانی نگاشته شده است ؟!
الفبای آرامی قباله‌ی سوم شبیه هیچکدام از الفباهای دیگر آن روزگار نبوده است، یعنی حروف آرامی سند سوم به منظور نوشتن صداها و اصوات گفتاری اهل آن منطقه یعنی کوردستان دستکاری شده است و الفبای آرامی‌ای با نشانه‌ی مخصوصی بوده است برای نوشتن زبان مردم آن منطقه یعنی کوردستان. مینس می گوید:
شیوهی نوشتن و رسم الخط قباله‌ی سوم که به خط دستکاری شده‌ی آرامی است تاکنون نمونه‌اش در هیچ سند مکشوفه‌ی تاریخی ایران و جهان یافته و دیده نشده است.
برای روشنتر شدن موضوع مثالی می آورم: مثل همین الفبای کوردی امروزی که ما آمده‌ایم برای حروفی که ویژه‌ی زبان کوردی است الفبای عربی را دستکاری کرده‌ایم و حروف جدیدی مثل: ڤ – ڕ – ڵ – ۆ – ێ خلق کرده‌ایم.
پس نتیجه می گیریم که دو هزار و اندی سال پیش کورد دارای الفبا و خط مخصوصی بوده است.
ارزش و اهمیت قباله‌های کهن اورامان:
اورامان از دیدگاههای زبانشناسی، تاریخ مناسبات اجتماعی، اقتصادی و مطالعه‌ی ادیان و باورهای کهن در حوزه‌ی جغرافیایی خاورمیانه و به ویژه منطقه‌ی اورامان کوردستان، حائز اهمیت است. این قباله‌ها از زوایای مبهم گوشه‌های ناشناخته و ناسفته‌ی مجموعه‌ی فرهنگی قوم کورد را روشن می‌سازد. از نظر پژوهشهای کوردستان‌شناسی نیز کشف و شناسایی قباله‌های باستانی اورامان، اطلاعات و آگاهی های بسیار جالب و ارزنده‌ای از زبان، خط، دین و آیین، اعتقادات و روابط اجتماعی و اقتصادی سرزمینی که در روند دراز دامن تاریخ، اورامان کردستان نام گرفته است، به دست می‌دهد که این یافته‌های پر اهمیت را به طور عمده می توان در گرایش‌های مطالعاتی متنوعی در زمینه‌های تاریخی، پیشینه‌ی روابط اقتصادی، مناسبات کهن حقوقی، اعتقادات دینی و زبانشناسی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد.
١- آیینها و باورهای کهن:
درسراسر قباله های سه‌گانه‌ی اورامان، مجموعه ای از واژگان و به خصوص اسامی اشخاص به چشم می خورد که از آیینها و اعتقادات باستانی دامنه‌نشینان رشته کوه زاگرس نشأت گرفته است. حتی برخی از نام های افراد در قباله‌ها، هم اکنون در میان کوردها رایج و بر سر زبانهاست. در لا‌به‌لای واژگان قباله‌های کهن اورامان، نشانه‌های آیین مهرپرستی(میترائیسم)و اهورامزداپرستی آشکار است.
مجموعه‌ی واژگانی همچون: رشنو، میرابندک، اروتت، میثراپادی نشانگر عصر مهرپرستی در میان ساکنان اورامان،کوردها و سایر ایرانیان است. مهر یا میترا/میثرا(خورشید) به معنای دوستی و محبت است. به باور ایرانیان باستان، میترا فرشته‌ی پیوند دهنده‌ی آفریدگار با آفریدگان بوده است. در آیین زردتشت، مهر به معنای عهد و پیمان و وعده نیز آمده است.
در قباله های اورامان، واژگانی همچون آراماست، آردین، آرشتت و دادباگا باگ از روزگار مزداپرستی و آیین مزدیسنان (ستایشگران اهورامزدا) در این منطقه حکایت دارد. این آیین از همان روزگاران پیشین در میان اقوام و قبایل آریایی گسترش یافته و سراسر ایران و هند را در بر گرفته است. در اوستا، مهر یکی از آفریدگان اهورامزدا است.
2- زبان و رسم الخط:
مجموعه‌ی قباله های باستانی اورامان از منظر زبان شناسی به عنوان سند تاریخی و کهن و اثر فرهنگی ارزشمندی تلقی می‌گردد.بسیاری از واژگان قباله‌ی سوم هم اینک در میان کوردها رواج دارد و با گستردگی بر سر زبانهاست. زبان این اسناد نشان می دهد که در آن زمان در میان ساکنان اورامانات روابط حقوقی منسجمی برقرار بوده است و به منظور اجاره کردن تاکستانی در منطقه‌ی اورامان، قرارداد در برابر شاهدان تنظیم شده و نماینده‌ی حکومت آن را تأیید و مهر کرده است. همچنین این اسناد نشان می دهند که مناسبات کشاورزی و امر آباد ساختن زمین در آن روزگار از اهمیت خاصی برخوردار بوده و اداره نمودن قطعه زمینی آن قدر مهم بوده که اگر اجاره گیرنده قادر به فعالیت کار و مثمر ثمر بر روی زمین نمی‌بود و محصول زمین از بین می‌رفت، می‌بایست تاوان و غرامت سنگینی بابت این قصور و اهمال، به صاحب زمین و فرمانروا می‌پرداخت.
٣) بازتابی از روابط کهن اجتماعی و اطلاعات تاریخی در قباله‌ها:
این اسناد از این منظر،بسیاری از ابهامات و نادانسته‌های تاریخی سرزمین ملت کورد و فلات ایران را هویدا می‌سازد. برای نمونه این قباله ها اطلاعاتی درباره‌ی فرمانروایی یونانی‌ها در این سرزمین و نیز تأثیر فرهنگ هلنیستی(یونانی) بر مردم و نحوه‌ی تقسیمات کشوری آن عصر در اورامان و نواحی اطراف آن را در بردارد.
البته تأثیر فرهنگ یونانیان متجاوز و استعمارگر بر فرهنگ و تمدن کوردی و ایرانی انکار ناپذیر است. اما قباله‌های باستانی اورامان بیشتر حاکی از آنند که فرهنگ هلنیستی یونانی در روزگار تقریر قباله‌های مزبور، نتوانسته است آثار آیین‌های باستانی سرزمین کوردها و سایر نقاط فلات ایران را ریشه‌کن نماید. از سوی دیگر، روزگار نوشته شدن قباله‌های یاد شده عصر اوج میترائیسم و طلیعه‌ی مزداپرستی در میان ساکنان اورامان بوده است. در آن عصر آیین ستایش مزدا اهورا در سراسر فلات ایران و از جمله سرزمین باستانی کوردها گسترش داشته و در بسیاری از نقاط این سرزمین آتشگاههای مزدیسنان بر پا بوده است و نیاکان کوردهای امروزی در آنجا به ستایش و پرستش اهورامزدا پرداخته اند.در این برهه، به ویژه اورامان از مراکز اصلی مزداپرستی بوده و آتشکده‌ی پاوه از ستایشگاه‌های مشهور باستانی کوردها به شمار آمده است. بدین‌سان قباله‌های کهن اورامان بیش از آن که منعکس کننده‌ی فرهنگ اشکانی باشند، جلوه‌های آثار و آیین‌های مهرپرستی و مزدیسنا را نمایان می‌کنند.
فرجام سخن آنکه در دو هزار و اندی سال پیش از این، نیاکان کوردهای امروزی در کنار زبان رسمی حکومتی، از زبان و الفبا و رسم الخط مخصوص به خود نیز برخوردار بوده‌اند.
این هم دونمونە از متن قبالەی سوم کە بە خط آرامی است:
(برگردان به رسم الخط کردی امروزی)
١.شەنه‌ت⁄⁄⁄ ق یەرخا ئەروتات مەیبان پەتەسپەک بەری توورین....
ترجمە: سال ٣٠٠ تابستان ماە اروتات میبان پتستپک پسر تورین....
شه‌نه‌ت: سال
ق: نشانەی واژەی آرامی قیپای آرامی بە معنی تابستان
یه‌رخا: ماە
ئه‌روتات: نام یکی از ماههای آرامی است
مه‌یبان په‌سته‌په‌ک: اسم خاص (نام مستاجر زمین)
به‌ری: پسر
توورین: اسم خاص (نام پدر مستاجر زمین)
٢. ڕەزبان ئەریل بەری به‌شه‌نین دادئه‌هی کولا زوزین ١٠ ٢٠ ٢٠ ٥
ترجمە: مالک رز(باغ انگور) اریل پسر بشنین مجموع ٥٥ زوزین را دادە است ( برای بازگرداندن مالکیت بە خودش)
ڕه‌زبان: مالک رز
ئه‌ریل به‌ری به‌شه‌نین: اریل پسر بشنین( نام مالک زمین)
دادئه‌هی: دادە است
کولا: مجموع
زوزین: واحد پول دورەی اشکانی ( معادل دراخمای سلوکی)
و نکته‌ی آخر در مورد این قباله‌ها اینکه:
بە احتمال زیاد زبان قبالەهای اورامان زبان رسمی طبقەی آریستوکرات و اشراف آن منطقە بودە است و گمان نمی‌رود اینگونە زبان،گویش رایج اورامان و محاورەای دیگر طبقات جامعە در اورامان آن روز بودە باشد، چرا کە زبان بومی ساکنان اورامان تا اندازەی زیادی از تاثیر نفوذ زبانهای یونانی و آرامی دور بودە است.
له‌تیف سوڵتانی